Waarom komt dat, tante ANS?
H.P. Winkelman - Hoogeveen
- Weet je waaraan ik me meer en meer begin te ergeren? Aan het voortdurende gebruik van omdat voor een oorzaak in plaats van een reden. Je kunt de nieuwsberichten niet aanzetten of je hoort: dat komt, omdat... Die journaalredacties moeten hun woordenboek eens raadplegen. Dan komen ze er misschien achter, dat omdat een redengevend en doordat een oorzakelijk voegwoord is.
○ Ja, dat had je gedacht! Kijk, hier heb ik de 27ste druk van Koenen. En wat lees ik daar? Dit:
doordat vw doordien, uit oorzaak dat: de weg is slijkerig doordat het heeft geregend (meestal wordt omdat gebruikt).
omdat vw om reden dat, daar; doordat, om oorzaak dat: ik blijf thuis omdat mijn moeder ziek is; de weg is glad omdat het heeft geregend doordat.
Zo, nou jij weer.
- Hoe is het mogelijk!
○ Tja, moderne woordenboeken zijn nu eenmaal meer beschrijvend dan voorschrijvend, meer registrerend dan normerend. De praktijk wordt tot norm verheven.
- Nou, maar bij de Van Dale toch niet. Ik heb hier de elfde druk en die zegt:
doordat, onderschikkend oorzaakaanduidend vw: het geschut bleef steken, doordat de bodem geheel doorweekt was.
omdat vw 1. ter verbinding van een redengevende bijzin aan een hoofdzin of ter inleiding van een antwoord, om reden dat, daar: hij is niet gekomen, omdat het regende; waarom ga je niet mee? omdat ik geen zin heb; 2. in het alg. (minder verzorgde) spraakgebruik wordt omdat ook gebruikt (eig. ten onrechte) ter verbinding van een oorzakelijke bijzin aan een hoofdzin: dat komt omdat... enz. naast het verzorgder: dat komt doordat...
Zie je wel? De samenstellers van de Van Dale signaleren het foutieve gebruik wel, maar ze nemen het niet over.
○ Nòg niet. Als er maar genoeg gezondigd wordt, zal ook de Van Dale zich wel aanpassen.
- Dat zou ik dan jammer vinden. Dat een woordenboek descriptief is, mag mijns inziens nog niet betekenen, dat het een onzindelijk taalgebruik zou moeten of mogen bevorderen. Het is trouwens onzin te suggereren dat een woordenboek uitsluitend descriptief zou kùnnen zijn. De gebruikers kennen er immers gezag aan toe. Accepteert het een bepaald woordgebruik, dan betekent dat in de praktijk legalisering en bevordering ervan. Dankzij het verschil in betekenis tussen doordat en omdat hebben we in onze taal de mogelijkheid oorzaak en reden helder van elkaar te onderscheiden. Ik vind, dat we dat niet zo maar moeten prijsgeven.
○ Er raakt trouwens ook een stukje logica zoek. Als het goed Nederlands is om te zeggen: De weg is nat; dat komt omdat het regent, dan zou je verwachten dat je ook kunt vragen: De weg is nat; waarom komt dat? Maar dat zegt niemand.
- Blijft de vraag of een woordenboek moet stimuleren dat het verschil in betekenis tussen omdat en doordat verdwijnt. Wat zegt de ANS er eigenlijk van?
○ Dat zal je tegenvallen. De ANS zegt:
‘In veel Nederlandse grammatica's wordt onderscheid gemaakt tussen voegwoorden van oorzaak en voegwoorden van reden, waarbij met name als regel wordt gegeven dat omdat voor redengevende en doordat voor oorzaakaanduidende bijzinnen gebruikt moet worden. De praktijk van het taalgebruik is echter anders.’
- Daar heb je het weer: de praktijk als norm en legitimatie.
○ Stil nou even. Er komt nog een nadere verklaring:
‘Allereerst zijn de categorieën “oorzaak” en “reden” niet altijd gemakkelijk uit elkaar te houden; meermalen is een bepaalde zin ook voor twee interpretaties vatbaar.’
- Reden te meer, zou je zeggen, om het onderscheid te handhaven.
○ Ja, dat zou je zeggen. Maar de ANS zegt het niet. Luister maar: ‘Verder blijkt omdat door vrijwel alle taalgebruikers zowel redengevend als oorzaakaanduidend gebezigd te worden, terwijl doordat veel minder voorkomt dan omdat.’
- Mag dat een reden zijn?
○ Wel voor ANS in elk geval. Of het een respectabele reden is, is een andere vraag. Hoe het zij, ANS vindt: ‘Omdat is redengevend en oorzaakaanduidend; doordat kan niet gebruikt worden voor zinnen die duidelijk redengevend zijn; de andere (aangezien, daar en vermits) kunnen niet gebruikt worden voor zinnen die duidelijk oorzaakaanduidend zijn.’
- Nou ja, neem me niet kwalijk, maar hier is ANS toch zelf heel duidelijk prescriptief bezig? Ze schrijft expliciet voor wat wel en niet kan of mag.
○ Nee, ze geeft alleen maar aan wat blijkens de praktijk van het taalgebruik wel en niet kan. Maar ik geef toe, dat ze daarmee wel normerend bezig is. Door zo duidelijk het stempel van haar goedkeuring op een bepaald praktijkgebruik te drukken, autoriseert èn bevordert ze dat gebruik en drukt ze een correcter maar terreinverliezend gebruik verder terug. Ze kiest principieel voor de meerderheid ten koste van de juistheid. Maar nu verder, want ze geeft ook nog een paar voorbeelden ter verduidelijking. Wat denk je van deze zin: ‘De rector had besloten de school tijdens de morgenpauze te sluiten, omdat het verbod was overtreden.’
- Prima. Er is duidelijk sprake van een reden.
○ Volgende zin dan:
‘De rector had besloten de school tijdens de morgenpauze te sluiten, aangezien het verbod was overtreden.’
Wat vind je daarvan?
- Ook uitstekend. Aangezien heeft dezelfde betekenis als omdat.
○ Dan komt hier de derde variant: ‘De rector had besloten de school tijdens de morgenpauze te sluiten, doordat het verbod was overtreden.’
- Fout natuurlijk!
○ Inderdaad. Dat vindt ANS ook. ‘Uitgesloten’ zegt ze. Tot zover zijn we het dus roerend met elkaar eens.
Auteursrechtelijk beschermd