Onze Taal. Jaargang 55

[p. 125]

[Nummer 10]

[p. 126]

Trends in voornamen

Renee Damstra - P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam

Voornamen veranderen. Niet langer heet elk derde kind Jan, Piet of Kees; de beurt is nu aan Dennis en Kim, Michael en Jessica. Maar nieuwe modes zijn in opkomst: de buitenlandse golf wordt beconcurreerd door de Maaikes en de Machtelds uit het Oudhollandse pannekoekenhuis. In het volgend artikel wordt geprobeerd enige orde te scheppen in de voornaamrages. Hoe volks is Monique?

Voornamen laten niemand onverschillig. Dat is een van de leuke kanten van het voornaamonderzoek. Iedereen heeft wel eens over voornamen nagedacht en vaak blijkt in een gesprek hoeveel belang men eraan hecht. Aanstaande ouders en cultuurbewakers blijken de trends en modes kritisch te volgen. Tekenend voor deze belangstelling is de top-tien van voornamen die tot voor kort iedere maand in het blad Kinderen verscheen. Sommigen zien met een zucht van verlichting de gewoonte verdwijnen om kinderen een naam te geven die in de traditie van de familie leeft. Anderen daarentegen maken zich zorgen over de mode om buitenlandse namen te geven, die door hun trendgevoeligheid vaak niet langer dan één generatie worden voortgezet.

Maar hoe sterk zijn deze trends nu? Is het werkelijk taboe geworden om je kind naar een oma of opa te noemen? Worden de ambtenaren van de burgerlijke stand overspoeld met namen die uit het buitenland geïmporteerd zijn? Zijn Oudhollands aandoende namen in de mode?

Verzamelen en onderzoeken

Om een antwoord op deze vragen te vinden heb ik een onderzoek gedaan naar de officiële voornamen van bijna tweeduizend kinderen in de gemeente Alkmaar. Ik was vooral geïnteresseerd in de invloed van de maatschappelijke veranderingen omstreeks 1970.

Daarom vergeleek ik de voornamen van de in 1965 geboren kinderen met die van de kinderen uit 1981. Omdat ik ook aandacht wilde besteden aan de rol van buitenlandse voornamen, leek het me raadzaam alleen de voornamen te nemen van de kinderen met ten minste één Nederlandse ouder. Je verwacht niet anders dan dat buitenlandse ouders hun kinderen een buitenlandse naam geven. Het wordt pas echt interessant als Nederlanders dat doen. Je zoon Fritz noemen, is voor Duitse ouders anders dan voor Nederlandse ouders.

Deze verzameling namen heb ik ingedeeld in Nederlandse en niet-Nederlandse namen. Niet-Nederlands wil zoveel zeggen als: recent in Nederland in gebruik genomen. Omdat er geen precieze registratie is van welke namen er in omloop zijn, moest ik mij hiervoor baseren op gegevens uit oudere onderzoeken, oudere voornaamboekjes en op mijn eigen verzameling voornamen van ongeveer tweeduizend Alkmaarders die tussen 1865 en 1935 geboren zijn. Deze oudere namen konden ook weer gebruikt worden om de Nederlandse voornamen in te delen in ‘traditioneel’ en ‘nieuw’.

Buitenlandse namen

Van de namen uit 1981 blijkt bijna 23% niet-Nederlands te zijn, tegenover iets meer dan 11% in 1965. Hoewel het percentage verdubbeld is, is er geen reden om voor het uitsterven van de Nederlandse voornaam te vrezen. Als we echter alleen naar de eerste voornaam van ieder kind kijken - meestal de naam waar de roepnaam op gebaseerd is - liggen de percentages buitenlandse namen hoger: ruim 16% in 1965 werd bijna 30% in 1981.

De niet-Nederlandse namen kunnen in twee groepen verdeeld worden: één groep wordt gevormd door namen die niet meer dan één keer voorkomen. Deze zijn wellicht het best te typeren met het woord ‘exotisch’. Een kleine bloemlezing: Tatchiana (Slavisch), Marcia, Xiomare (Spaans), Jamila (Arabisch), Christence (Frans?) voor de meisjes; Doron (Grieks), Orlando (Italiaans), Ivar, Yuri (beide Slavisch), Tarik (naam van een mythologische figuur) voor de jongens. Dit zijn dus Nederlandse kinderen. Binnen deze groep komen wel spellingvarianten voor zoals Yoeri, Youri en Marsha.

De andere groep bevat juist namen die vrij frequent zijn en daarom ook vaak als ‘modenaam’ getypeerd worden: Yvonne, Monique, Manon, Jessica, Kim respectievelijk Michael, Dennis, Niels.

Tussen haakjes staat aangegeven of de populariteit van een naam gestegen of gedaald is ten opzichte van de maand daarvoor. Een sterretje * staat voor ‘nieuw binnengekomen’. Overgenomen uit het maandblad Kinderen.
Namen-hitlijst december 1980				Namen-top-tien september 1983
jongens		meisjes		jongens		meisjes
1. Jeroen	(7)	1. Kim	(6)	1. Mark	(2)	1. Kim	(2)
2. Martijn	(4)	2. Marieke	(8)	2. Jeroen	(4)	2. Linda	(1)
3. Peter	(*)	3. Linda	(2)	3. Dennis	(3)	3. Danielle	(4)
4. Patrick	(10)	4. Esther	(1)	4. Martijn	(*)	4. Marieke	(5)
5. Dennis	(2)	5. Wendy	(3)	5. Bart	(*)	5. Wendy	(3)
6. Mark	(5)	6. Chantal	(*)	6. Peter	(1)	6. Esther	(10)
7. Sander	(*)	7. Patricia	(*)	7. Patrick	(7)	7. Susanne	(*)
8. Jan	(*)	8. Marloes	(14)	8. Maarten	(6)	8. Marloes	(*)
9. Marcel	(*)	9. Karin	(7)	9. Niels	(5)	9. Sandra	(*)
10. Wouter	(*)	10. Judith	(19)	10. Marcel	(*)	10. Bianca	(*)

[p. 127]

Dat deze namen minder exotisch aandoen, is natuurlijk geen toeval: ze zijn veelal afkomstig uit een dichterbij gelegen taalgebied. Het Frans en het Engels leveren een belangrijke bijdrage aan onze namenvoorraad. In 1965 is 40% van de niet-Nederlandse voornamen Frans, in 1981 is dat nog maar 20%. De Engelse namen hebben met 35% de leiding overgenomen. Misschien is het beter om te spreken van Amerikaanse namen. Ook in andere gebieden van de taal worden termen en woorden uit Amerika geïmporteerd, bijvoorbeeld in de taal van de zakenwereld of de informatica. De voornamenschat is vaak erg gevoelig voor culturele invloeden van buitenaf: het grote aantal Franse voornamen dat helemaal is ingeburgerd in ons land (denk aan namen als Louise, Jacques, Henriëtte, Emile) is het gevolg van een langdurige Franse invloed op onze cultuur.

Invloed van de media

Vooral de televisie en de bioscoop spelen tegenwoordig een rol bij het verspreiden van buitenlandse namen. De namen van helden uit films en series roepen een aan hun rol gebonden emotie op, die ouders kan inspireren tot vernoeming. De naam Kim is vooral bekend geworden dankzij de filmster Kim Novak en de popster Kim Wilde. Dennis is waarschijnlijk populair geworden door de televisieserie ‘Dennis the Menace’. Ook sportlieden en soms politici die met een vernoeming vereerd kunnen worden, krijgen via de televisie toegang tot bijna alle Nederlandse gezinnen. Duidelijke, onomstreden voorbeelden heb ik daarvan in het materiaal echter niet aangetroffen.

Ouders met een lagere sociaaleconomische status zijn in de onderzochte periode meer buitenlandse namen gaan geven dan ouders uit de midden- en hogere groep. Dit zou betekenen dat invloed van de media op de voornaamkeuze het sterkst is in de lagere sociale groep. Een eenvoudige verklaring hiervoor is misschien dat er in die groep meer televisie gekeken wordt.

Overigens maakt het ook nog verschil of de baby een jongen of een meisje is: meisjes krijgen vaker een niet-Nederlandse naam.

Nederlandse namen

Maria, Johanna, Anna, Elisabeth, Johannes en Cornelis: namen die niet uit Nederland weg te denken zijn. Zowel in 1965 als in 1981 voeren zij in Alkmaar de ranglijst aan.

Maar naast deze en andere ‘blijvers’ doen zich ook nogal wat verschuivingen voor binnen de Nederlandse namenvoorraad. Om hier enig zicht op te krijgen heb ik de namen uit 1965 en 1981 vergeleken met de hiervoor al genoemde voornamen van ± 2.000 Alkmaarders die tussen 1865 en 1935 geboren zijn. De namen van deze generatie (over-)grootouders en ouders noem ik traditienamen.

Deze traditienamen blijken vooral als tweede, derde of volgende naam gegeven te zijn aan de Alkmaarse baby's. Dit is als volgt te verklaren: de gewoonte om kinderen te vernoemen naar een familielid, bijvoorbeeld naar een van de grootouders, kan ouders voor een dilemma plaatsen als zij ook zèlf een naam willen kiezen. Een oplossing hiervoor is het geven van meer dan één naam, waarbij dan de eerste naam de eigen keuze is. Naamcombinaties als Jessica Johanna Geertruida zijn geen uitzondering. Er kunnen op deze manier ook meer personen tegelijk met een naamgenoot vereerd worden. Dat kan met het dalende kindertal een uitkomst zijn.

Overigens kreeg in 1981 de meerderheid van de kinderen in Alkmaar niet meer dan één voornaam.

In 1981 werden minder traditienamen gegeven dan in 1965. Het percentage traditienamen onder de tweede en verdere namen neemt echter toe. De vernoemingstraditie wordt blijkbaar geleidelijk minder in ere gehouden. Het verschuiven van de traditienamen naar tweede en verdere namen kan gezien worden als een tussenfase, al is hiermee natuurlijk niet gezegd dat de traditie geheel zal verdwijnen.

De groep met lagere sociaaleconomische status loopt in deze ontwikkeling voorop: in de hogere groepen houdt men duidelijk langer vast aan de traditionele namenvoorraad. Bovendien krijgen jongens vaker een traditienaam dan meisjes.

Vernieuwde stamhouders

Er wordt wel eens gesuggereerd dat aan vernoeming economische motieven (mede) ten grondslag liggen: ouders vereren een familielid met een naamgenoot in de hoop dat deze daardoor wel eens extra begunstigd zou kunnen worden. Hiermee verbonden is het idee dat in de hogere sociale groepen het ‘erven’ van oudsher gemeengoed is, in de eerste plaats natuurlijk van bezit, maar daarnaast ook van minder materiële zaken, zoals bijvoorbeeld voornamen. Omdat jongens ook meestal de familienaam erven èn doorgeven, is het begrijpelijk dat zij om hun stamhouderschap te benadrukken ook vaker een voor-

[p. 128]

naam erven dan meisjes.

Verder staan de jaren tussen 1965 en 1981 ook bekend als een periode van afbraak van tradities. Familiebanden zijn minder belangrijk geworden ten gunste van allerlei andere sociale relaties.

De Nederlandse namen die niet voorkomen in de verzameling die ik traditienamen heb genoemd, zijn moeilijk als groep te omschrijven. Er zijn zowel oude als nieuwe namen in te vinden.

De landelijke populariteit van de namen Martijn en Jeroen wordt door velen toegeschreven aan het oudhollandse karakter ervan. Van een rage van herontdekte oude namen lijkt in het materiaal uit Alkmaar niet echt sprake. Bij de jongens zijn wel namen aan te treffen als Egidius, Florus, Joris, Marijn, die natuurlijk allesbehalve nieuw zijn.

Bij de meisjes is een enkele Machteld te vinden, een Willemijn, een Merijntje en een aantal Maaikes en Nienkes, maar ook daarvoor geldt dat een paar van die namen geen grond vormen om van een trend of mode te spreken. Onder de echt nieuwe Nederlandse namen zijn samenstellingen te vinden die zijn gevormd uit oudere namen: Lizanne, Marlieke, Gerjanne en Bartjan. Ook wordt de spelling van buitenlandse namen soms aan die van het Nederlands aangepast: Maikel is daarvan een mooi voorbeeld. Sinds een wetswijziging in 1970 mogen ouders ook zelf een naam bedenken voor hun kind, mits die niet ongepast is of overeenkomt met een bestaande familienaam. Alkmaarse ouders hebben niet uitbundig van deze mogelijkheid gebruik gemaakt: misschien zijn Tika, Jarno, Milo en Arjo zulke creatieve vondsten.

Conclusies

Uit het voorafgaande is gebleken dat - in ieder geval in de gemeente Alkmaar - de buitenlandse namen in opmars zijn, al krijgt nog steeds de meerderheid van de baby's een Nederlandse naam. Tegelijkertijd wordt het gebruik om kinderen te vernoemen minder vanzelfsprekend. Bij de groep met lagere sociaal-economische status zijn de niet-Nederlandse voornamen het meest in trek. Nu is het bij verandering in het taalgebruik vaak zo, dat lagere groepen een verschijnsel overnemen van hogere groepen. De hogere groep zoekt daarna weer iets anders op. In dat stadium van de verandering komt het nieuwe verschijnsel dus het meest voor bij de lagere groep.

De vraag is natuurlijk of dit model van taalverandering, dat in de taalwetenschap vooral op het gebied van klankverandering is toegepast, ook opgaat voor verandering in naamgevingsgewoonten. In het geval van vernieuwing in de voornaamgeving is er volgens mij in ieder geval ook nog iets anders aan de hand. Zeker heeft het gedrag van de hogere sociale groepen vaak model gestaan voor anderen en mogelijk heeft dat ook het gebruik van buitenlandse namen populair gemaakt. De moderne media hebben echter hele nieuwe werelden en culturen geopend waaraan men zich kan spiegelen. Dat de invloed van deze nieuwe werelden ook in de naamgeving te bespeuren is, blijkt uit het grote aandeel van Engelse of Amerikaanse namen. De Engelse voornamen in Alkmaar zijn voor het merendeel gegeven door ouders met een lagere sociaal-economische status, wat er ook op kan wijzen dat deze ‘nieuwe werelden’ rechtstreeks model hebben staan.

De hogere-statusgroep is behoudender, houdt meer vast aan de traditie en staat blijkbaar minder onder invloed van de door de media geïmporteerde cultuur.

Veranderingen in de voornaamkeuze zullen de gemoederen hopelijk nog vaak en lang bezighouden: al te veel zorgen hoeft men zich daarbij volgens mij niet te maken.