Onze Taal. Jaargang 55

[p. 102]

Appa Keboe
‘Geheime’, autonome taal van tweelingen

Piet Kaashoek - sectie taalbeheersing Academie voor de Journalistiek, Tilburg

‘Appa keboe’, zegt tweelingkind Jan, vijftien maanden oud, tegen zijn zusje Patricia. Op dat ogenblik komt een man binnen met een zwart-wit getekende kater op z'n arm. Afgezien van het verzonnen voorbeeld uit de beginzin, is wellicht bekend dat tweelingen een eigen, zogenaamde autonome taal kunnen ontwikkelen. Taal die op het eerste gehoor niet lijkt op de spreektaal van de volwassenen. Jan en Patricia kunnen elkaar iets meedelen of vragen in een taal die voor volwassenen raadselachtig klinkt. Taal die lijkt op de geconstrueerde ‘geheim’ taal van de Bende van de Zwarte Hand.

Uit de taalontwikkelingsliteratuur is bekend dat slechts veertig procent van de tweelingen autonome taal ontwikkelt. Lübbe (1974) berichtte erover tijdens een congres, speciaal gericht op de taalontwikkeling van tweelingen. In zijn onderzoek is geen rekening gehouden met types tweelingen. Het klinkt nogal technisch, maar er zijn nu eenmaal verschillen tussen een- en tweeëiige tweelingen. Een eeneiige tweeling is naar geslacht gelijk; bloedgroep, haarkleur, ogen, uiterlijk zijn (bijna) identiek. Een tweeëiige tweeling kan bestaan uit een jongen en een meisje. Naar uiterlijk treden er soms verschillen op.

Taal en ontwikkeling

Oudere studies (Day, 1932 en Davis, 1937) stellen dat tweelingen later beginnen met taalverwerving en -ontwikkeling. Day (1932) beweert dat de door hem onderzochte tweelingen pas met spreken begonnen bij vijfentwintig maanden. Davis (1937) schrijft dat meisjes vlotter en sneller hun taal verwerven dan jongens. Meisjes zijn taalgevoeliger dan jongens. De eeneiige tweelingen verwerven taal langzamer dan tweeëiige en jongens langzamer dan meisjes, aldus Davis.

Het bekende duo Luria en Yudovich (Ned. 1977) bestudeerde een Russische tweeling, de broertjes G. Deze jongetjes van vijf jaar waren op die leeftijd niet in staat in volledige zinnen te communiceren met volwassenen. Deze op taalontwikkeling onderzochte tweeling had een eigen autonome taal ontwikkeld. Gedurende enkele maanden werden de jongetjes gescheiden.

De kinderen gingen naar aparte kleuterscholen. Een van hen kreeg extra taalonderwijs. Het kind in kwestie maakte zijn zinnen niet af en had veel moeite met zijn concentratie. Deze ‘scheidings’ therapie kozen de onderzoekers onder het motto: de broertjes G. moeten snel hun taalontwikkelingsachterstand inlopen. En het lukte. Binnen drie maanden spraken ze met ongeveer hetzelfde vocabulaire als leeftijdgenoten. Hun spel - vóór de scheiding weinig gestructureerd oogde georganiseerder. Zij waren in staat te identificeren en te classificeren.

Luria en Yudovich namen aan dat taalontwikkeling en cognitieve ontwikkeling met elkaar ‘sporen’. De ene verandering is onlosmakelijk verbonden met de andere.

Spiegelen aan volwassenen

De tweeling G. had tot de scheiding autonome taal ontwikkeld en gebruikt. Gedurende twee weken namen Luria en Yudovich de ‘gesprekken’ van de jongetjes op. Na analyse constateerden zij dat slechts 11,7 procent van het totale vocabulaire autonoom genoemd kon worden. Als criterium voor het autonoom-zijn hanteerden zij: taal die op geen enkele manier in verband te brengen is met de klankstructuur en zinsvolgorde van een natuurlijke taal, i.c. het Russisch. Wat nu precies autonome taal is en wat niet, blijft vooralsnog onduidelijk. Naar aanleiding van de bandopnames van Luria en Yudovich ontspon zich in de Russische literatuur een discussie die zich concentreerde rondom de klanken otop-top.

Waren die klanken autonoom (in de taal van de broertjes G.) of juist aangeleerd? Wie durft vol te houden dat er op geen enkele manier overdracht is van klanken van volwassen taalgebruikers bij tweelingen?

De Joegoslavische onderzoeker, mevrouw Svenka Savíc (1980), stelt in haar in het Engels vertaalde dissertatie dat de tweelingsituatie als oorzaak geldt voor de achterstand in taalontwikkeling bij tweelingen. Zij onderzocht gedurende twee jaar (vanaf ongeveer acht maanden tot drie jaar) tijdens sessies van twee uur iedere week bij drie tweelingparen de taalontwikkeling. Opvallend daarbij, concludeert ze, is dat de tweelingkinderen zich vooral wensen te richten op volwassenen en minder op het andere tweelingbroertje of -zusje. De kinderen vertonen de neiging met volwassenen een tweegesprek aan te gaan, in plaats van met het andere tweelingkind of met het andere tweelingkind erbij. Zodra tweelingkinderen die houding bezitten, die Savíc rivaliteit noemt, dan zal dat positief uitwerken op de taalontwikkeling van het desbetreffende tweelingkind.

Rivaliteit, vooral het willen communiceren met volwassenen, is volgens haar voorwaarde voor een snellere taalontwikkeling bij tweelingen. Over autonome taal merkt zij op (zij neemt otop-top als voorbeeld) dat veel klanken van volwassenen (in haar onder-

[p. 103]

zoek sprekers van het Servocroatisch) terugkeren in de autonome taal van de door haar bestudeerde tweelingen.

Over het bedachte voorbeeld aan het begin van dit stukje kan opgemerkt worden: de klanken appa zijn mogelijk een omzetting of aanpassing van het Nederlandse woord pappa. Naar betekenis identiek met de figuur die de tweeling al vaker heeft gezien of denkt voorheen te hebben opgemerkt. Biologisch hoeft de binnenkomende man niet de echte vader te zijn, want kinderen noemen tot een bepaalde leeftijd jonge en oude mannen pappa. Wie kent niet de gêne van begeleiders als kindlief een vreemde man achtervolgt in de winkel, roepend ‘pappa, pappa...!’

Keboe is misschien een omzetting of verkorting van kiekeboe, het spel waarbij opeens een bekend gezicht verschijnt vanachter een spuuglap. Misschien ‘gebruikt’ het kind in de beginzin van dit artikel de onomatopee boe (klanknabootsing voor ‘koe’; de zwart-wit tekening van de kater komt overeen met het plaatjesboek van het kind waarin een koe in dezelfde kleuren als de kater staat afgebeeld.)

Vrijwilligers gevraagd

De bovenstaande geuite veronderstellingen zijn moeilijk ‘bewijsbaar’. We weten uit de literatuur weinig over autonome taal van tweelingen. Het wordt anders als tweelingouders (opvoeders of verzorgers) gedurende een aantal jaren de klanken van de tweelingkinderen registreren (op geluidsband en op papier) als die met elkaar communiceren. Zodra de observanten tevens een nauwkeurige situatie of contextbeschrijving bij de uiting(en) leveren en bovendien bijhouden welke klanken (woorden, korte zinnen als mededelingen, vragen, liedjes e.d.) zij bezigen in hùn communicatie met de tweelingkinderen, dan zou dat na inventarisatie en bestudering wel eens tot verrassende conclusies kunnen leiden. Bijvoorbeeld dat de taalontwikkeling (dus ook de autonome taalontwikkeling) van tweelingen meer steunt op het aanleren van klanken die volwassenen hebben geuit, dan onderzoekers hebben verondersteld. Of: de nog onbeholpen klanken-imitatie gaat in de tweelingsituatie een eigen leven leiden: de autonome taal ontstaat. Ze verdwijnt weer als de tweeling ervaart dat voor de ontwikkeling (motorisch, emotioneel e.d.) volwassenen nodig zijn. De autonome taal wordt af- en de moedertaal aangeleerd.

Het zou aardig zijn als de lezers van Onze Taal in dit blad zouden berichten als er een tweeling in hun (directe) omgeving bezig is zich te bedienen van autonome taal.

Wellicht ontstaat zo een indringender beeld van wat nu eigenlijk autonome taal is.

A.R. Luria en F. Ia. Yudovich 1959/Ned. 1977. De rol van de taal in de geestelijke ontwikkeling van het kind, Rotterdam, 1977. Vertaling van Speech and the Development of Mental Processes in the Child, London: Staples Press, 1959.