Onze Taal. Jaargang 55

[p. 78]

Waarom zijn taalfouten erg?

Joop van der Horst

Door een speling van het lot hebben mensen slechts één neus. En ter wille van de symmetrie zit die in het midden, van voren bezien. Zintuigen waarvan we er twee hebben, zoals ogen en oren, zitten links en rechts. Neuzen lijken in dit opzicht dus meer op monden dan op ogen en oren. Had het anders gekund? Met twee neuzen, bijvoorbeeld links en rechts, zouden we stereo kunnen ruiken, of perspectivisch kunnen ruiken. Zoals we wèl stereo kunnen horen en perspectivisch kunnen zien. Het is maar het beste om zich neer te leggen bij die soloneus. Gegeven onze programmering in de genen, zit een tweede neus er niet in. Dat ligt, in ieder geval voorlopig, genetisch vast.

Had de Nederlandse taal anders kunnen zijn? Ja, want dat blijkt wel uit het verleden, toen onze taal werkelijk anders was. En het blijkt ook uit het bestaan van Frans, Duits en Engels. Genetisch bezien is er geen enkele reden om Nederlands te spreken. ‘Tot op zekere hoogte’, zeggen veel taalkundigen vandaag de dag. Een beetje anders had wel gekund. Ongeveer zo veel anders als Turks of Chinees. We hadden ook Turks of Chinees kunnen spreken, maar een totaal andere taal kan niet. En dat is inderdaad genetisch bepaald, volgens die taalkundigen. We zijn genetisch geprogrammeerd voor een bepaald soort taal. Daar vallen alle talen van de wereld binnen, maar niet de oneindig vele talen die je zou kunnen verzinnen en die werkelijk totaal anders zijn.

Gelijkenis versus variatie

Is het Turks dan niet totaal anders dan het Nederlands? Je kan d'r geen woord van verstaan. De verschillen springen in het oog, maar veel taalkundigen vinden dat de overeenkomsten minstens zo groot zijn. Lubbers en Den Uyl lijken absoluut niet op elkaar, maar genetisch hebben ze meer overeenkomsten dan verschillen.

Het is maar wat je belangrijk vindt. De genoemde heren hebben in ieder geval hun positie in de Nederlandse politiek meer aan hun verschillen te danken dan aan hun overeenkomsten. Maar ik erken dat vanuit een ander gezichtspunt de overeenkomst kan prevaleren. Dat zou bijvoorbeeld het medische gezichtspunt kunnen zijn. Er zijn allerlei taalkundigen die de overeenkomsten tussen talen, dus datgene waarvan ze zeggen dat het genetisch bepaald is, veel belangrijker vinden dan de verschillen tussen Turks en Nederlands. En ze schromen niet om te beweren, dat die overeenkomsten wezenlijker zijn, en dat eigenlijk alleen wie dàt onderzoekt, een echte taalkundige is. Als zij gelijk hebben, ben ik niet een echte taalkundige. Het zekere voor het onzekere nemend, wijs ik erop dat deze laatste bewering natuurlijk niet omgedraaid mag worden.

Ik wil aannemen dat in taal sommige zaken zijn zoals ze moeten zijn, terwijl andere zaken best anders gekund hadden. En omdat ik geen woord Turks versta, vind ik die andere zaken nogal belangrijk.

Het wezen van een taalfout

Wanneer het gaat over taalfouten, dan zijn die laatste zaken aan de orde: die ook wel anders gekund hadden. Uiteraard, anders was de overtreding biologisch onmogelijk geweest. Taalfouten zijn dus overtredingen, afwijkingen, van iets wat best anders had kunnen zijn. Geen genetische aanleg houdt ons op het rechte pad. Wat dan wel? Bij de beantwoording van deze vraag kunnen we van de bedoelde soort taalkundigen weinig hulp verwachten. Toch is de vraag van groot belang. Waarom houden we ons, afgezien van ongelukjes, aan het Nederlands? Waarom keuren we afwijkingen af? Waarom proberen we afwijkingen te voorkomen? Kortom: waarom is een taalfout erg?

Dit is niet bedoeld als een retorische vraag. Het is volstrekt niet mijn overtuiging dat iedereen maar z'n gang moet gaan, dat men verdraagzaam moet zijn in taalkwesties of dat er niets objectiefs te zeggen valt over goed of slecht taalgebruik.

Blijkbaar kunnen we iets erg vinden, zonder te weten waarom. Ik althans ben heel onverdraagzaam, maar zou niet precies kunnen zeggen waar dat op gebaseerd is. Dat is ook helemaal niet nodig voor een gezonde portie onverdraagzaamheid. De vraag waarom een taalfout erg is, dient dus bij mij geen enkel praktisch doel. Louter nieuwsgierigheid. Maar dat geldt voor zowat alle belangrijke vragen in het leven.

Taalfouten leiden af

Het meest voor de hand liggende antwoord is een beetje waar, maar ontoereikend. Het gaat zo: we houden ons aan de norm omdat we anders elkaar niet meer zouden verstaan. Ik moet toegeven dat afwijkingen die nog maar half zo groot zijn als het Chinees van het Nederlands verschilt, iemand reeds geheel onverstaanbaar maken. Alleen, als we het over taalfouten hebben, dan bedoelen we meestal afwijkingen die zo miniem zijn dat bovengenoemde taalkundigen ze niet eens opmerken. De meeste taalfouten storen de communicatie volstrekt niet, dat is duidelijk. Juist daarom vinden sommigen er ook niets ergs aan, maar ik doe daar niet aan mee.

Er moet minstens nog een ander motief zijn voor onze grote gehoorzaamheid en strengheid. We zijn namelijk veel gehoorzamer en strenger dan voor een redelijk begrip nodig is. Ik stel een tweede motief voor: afwijkingen leiden af. Taal is op z'n best als je er niets van merkt. Iedereen die anders praat dan wij, leidt onze aandacht af van wat er gezegd wordt naar hoe het gezegd wordt.

Wie me niet gelooft, kan nog drie andere motieven van mij genoemd krijgen, maar zelf vind ik dat hier nogal wat inzit.