Onze Taal. Jaargang 55

Pubertijd en -teit

A. Kooyman - student Nederlands, Utrecht

Als in het blad van een boekenclub het boek Bob en Daphne beschreven wordt, luidt een zin uit de omschrijving aldus: ‘Met groot inzicht worden de moeilijkheden en de gevaren van de pubertijd beschreven.’ (ECI-boektiek, 19e jaargang nr. 3, bladzijde 30) Het gaat mij om het woord pubertijd. Het lijkt dat zich de laatste tijd naast het woord puberteit een nieuw woord heeft gevormd, dat qua klank gelijk is aan het eerstgenoemde, maar dat een licht afwijkende klemtoon heeft: pubertijd = puberteit, alleen de klemtoon is anders: puberteit versus pubertijd. Dat dit woord ingeburgerd is, moge blijken uit een televisieprogramma dat Ivo de Wijs lange tijd pre-

[p. 77]

senteerde. Het was genaamd ‘Pubertijd’. Maar: hoe is het nieuwe woord gevormd, is het een nieuw woord en waarom heeft het zich naast ‘puberteit’ gevormd?

Het Nederlandse ‘puberteit’ is een nakomeling van het Latijnse ‘pubertas’. ‘Pubertas’ betekende in het Latijn ‘het man-zijn’. In het Nederlands verwijdt zich de betekenis tot ‘het man of vrouw worden’. (Van Dale omschrijft het woord als ‘de levensperiode waarin de geslachtsrijpheid optreedt’.) Het Latijnse achtervoegsel -tas wordt in het Nederlands het achtervoegsel -teit. (Vergelijk de Latijnse woorden senilitas, masculinitas, feminitas, familiaritas die in het Nederlands seniliteit, masculiniteit, feminiteit, familiariteit zijn geworden.) Woorden op -teit zijn moeilijke woorden.

Bij woorden die moeilijk zijn of onbegrijpelijk, zoekt de taalgebruiker naar een equivalent van deze woorden dat wel begrijpelijk is. Dit gebeurt ook bij woorden uit vreemde talen. Als voorbeeld wil ik het antwoord noemen dat een wat oudere vrouw gaf in een quiz. Aan haar werd gevraagd wie de popster op een foto was. Ze antwoordde ‘Mikkie Jager’, terwijl de man op de foto Mick Jagger heette. Het onbegrijpelijke ‘Jagger’ werd vervangen door het normaal Nederlandse ‘jager’.

Het nieuw gevormde woord ‘pubertijd’ is in zoverre een gelukkig woord, dat het gebruikt kan worden in elke situatie waarin het moeilijker ‘puberteit’ gebruikt wordt. ‘In mijn pubertijd was ik erg lastig’ is qua betekenis gelijkwaardig met ‘In mijn puberteit was ik erg lastig’. Het is een voorbeeld van een nieuw woord dat gevormd wordt door een spellingsvariant. Een nieuw woord, want het woord ‘pubertijd’ is anders samengesteld dan het woord ‘puberteit’: ‘pubertijd’ bestaat uit een samenvoeging van de zelfstandige naamwoorden ‘puber’ en ‘tijd’, terwijl ‘puberteit’ bestaat uit het zelfstandig naamwoord ‘puber’ met daarachter het achtervoegsel ‘-teit’.