Onze Taal. Jaargang 55

[p. 66]

De veramerikaansing van onze taal

Arno Schrauwers - Amsterdam

Het Genootschap Onze Taal is ruim vijftig jaar geleden opgericht uit bezorgdheid om de verduitsing van de Nederlandse taal. Inmiddels zijn de doelstellingen heel wat minder strijdlustig geworden, alhoewel het Nederlands aan een veel grotere dreiging blootstaat: de veramerikaansing (geen verengelsing, want ook de Engelsen voelen zich zo langzamerhand beroofd van hun taal).

Die dreiging schijnt, getuige de behandelde onderwerpen in Onze Taal, slechts weinigen te verontrusten. De taalgenoten blijken meer geïnteresseerd te zijn in pietluttigheden als de meervoudsvorm van optreden (en of die wel bestaat), de wereldtoernee van de stuiver, het probleem waarom een Chileen een Chileen heet en hoeveel woorden we dagelijks uitbraken. Die bekommernis doet me denken aan de kapitein van een zinkend schip die de koperen reling nog eens blinkend laat oppoetsen.

Het zinkende schip

Het klinkt allemaal wat kleinerend, maar zo is het niet bedoeld. Eerder provocerend. Bekommernis om het wel en wee van een taal is een mooie maar volstrekt irrationele (en dus onnutte?) bezigheid, waaraan ook ik mij bezondig, zoals blijkt.

Taal is ‘slechts’ een communicatiemiddel en wat doet de herkomst van woorden en constructies ertoe? Nog steeds echter wordt op veel plaatsen in de wereld ‘bewezen’ dat taal meer is dan een toevallig ontstane verzameling klanken en betekenissen, getuige de beroering die een ‘taalstrijd’ wekt.

Het Nederlands is zinkende. In steeds hoger tempo wordt het bestookt door Amerikaans geschut. En die aanvallen beperken zich niet alleen tot het gebied van de vaktalen, waarvan de bedieners stellen dat het internationale karakter van hun vak ‘nu eenmaal’ het veelvuldig gebruik van internationale (lees: Amerikaanse) termen onvermijdelijk maakt. Nee, ook de straat communiceert in het Amerikaans, gezien de teksten op de vele bekladde muren, wc's, en stoelen in trams. Ook de huis-, tuin- en keukentaal raakt overspoeld. Zelfs het schelden gebeurt steeds vaker met uit het Amerikaans overgenomen krachttermen.

Verhoogd tempo

Nu zijn er ongetwijfeld mensen die zich afvragen waar ik me druk om maak. Wat doet het er toe dat ‘hier en daar’ Amerikaanse woorden worden gebruikt? Woorden als appel en kamer, woorden die nu als oerhollands worden beschouwd, vinden hun oorsprong toch ook elders? En hebben deze leenwoorden het Nederlands verdelgd?

Bij dit alles wordt even voor het gemak vergeten dat het tempo waarin de Amerikaanse woorden onze taal binnendringen hoger is dan in vroeger tijden. Een enigszins vergelijkbare situatie bestond in de Franse tijd, maar toen bleef de besmetting vrijwel beperkt tot de geletterde ‘bovenlaag’.

De penetratie van het Engels gaat de onderwijs-autoriteiten blijkbaar niet snel genoeg. Engels is op de middelbare school al een verplicht vak en binnenkort ook op de basisschool. Waar vooral dat laatste goed voor is, ontgaat me ten enenmale. Dit ontgaat minister Deetman - of althans zijn staatssecretaris Van Leijenhorst - kennelijk ook, want hij heeft anderhalf jaar moeten nadenken over een antwoord op de vraag naar de noodzaak van invoering van Engels op de basisschool. Van Leijenhorsts argumenten waren: Engels is een wereldtaal en de jongeren vinden het leuk. In één ding heeft Van Leijenhorst gelijk: de jongeren vinden het leuk en zij niet alleen.

Waarom zijn Nederlanders (althans vele) toch zo verzot op het Amerikaans. Interessantigheid? Laten merken dat je ingewijd bent? Geestelijke luiheid? Het meestal onnodig en veelvuldig gebruik van Amerikaans is voor mij een teken van geestelijke luiheid, domheid, onwetendheid of een combinatie van deze ingrediënten. Ik vraag me altijd af hoe de veelvuldig Amerikaans-brakende ‘computerboys’ de vindingrijkheid moeten opbrengen om Nederland op te stoten in de vaart der technologische vooruitgang, als hun die inventiviteit op taalkundig gebied zo duidelijk ontbeert.

Domme naäperij

Het Amerikaans heeft zich, vooral door de diverse media, een reputatie verworven van lenigheid, beknoptheid en ‘wetenschappelijkheid’. Om de grootste prul in een advertentie begerenswaardig te maken, wordt de tekst doorspekt met deskundologische termen, voor dat doel geleend van de meesters van de ‘hete-luchtverkoperij’.

De wereld van de elektronica is, naast aanpalende gebieden, ernstig vervuild. Maar ook voor de ‘eenvoudige mens’

[p. 67]

te vatten terreinen raken steeds meer verontreinigd. Een bak is een container, een bestuurder of hoofd van een afdeling heet manager en een ketel heet een boiler (hoewel in een beperkte betekenis). Steeds meer groepen en categorieën in Nederland ontdekken de fenomenen (micro-)elektronica, robotica en automatisering en blaten de termen van zogenaamde deskundigen braaf na. Vaak zonder enig benul waar ze het over hebben. Let maar op: software wordt bij deze stoomcursusdeskundologen in een adem genoemd met hardware, terwijl die termen in het geheel niet eeneiig zijn.

Maar al die interessantigheid en geestelijke luiheid betekent wel de doodsteek voor het Nederlands als volwaardige taal. Als het huidige penetratietempo van het Amerikaans aanhoudt zal - met hulp van Deetman en Van Leijenhorst - het Nederlands in twintig jaar zijn verworden tot een marginale primitieve taal, onbruikbaar voor wetenschappelijk en intellectueel gebruik, als eerste van de ‘kleine’ Europese talen ten slachtoffer gevallen aan het Amerikaanse cultureel-economisch imperialisme.

Klein maar niet fijn

Wie stelt dat een klein taalgebied als het Nederlandse onmogelijk de snelle ontwikkelingen van de technologie taalkundig kan bijsloffen, moet maar eens naar Zweden gaan. Daar geen computers, interfaces, software en computer aided manufacturing (laat staan courseware zoals ik laatst in een advertentie van de TH Twente zag staan waar cursusmateriaal werd bedoeld). Engels is een wereldtaal, maar Spaans, Russisch en Chinees ook. Het zal niet lang meer duren voordat de meertaligheid waar Nederlanders altijd zo prat op gingen, verleden tijd is. Alles wat in de niet-Engelstalige wereld gebeurt, zal dan voor ons verborgen blijven of via de Amerikanen tot ons komen. Die tendens is in kranten, tijdschriften en (vooral) tv-programma's al duidelijk waarneembaar.