Hoe genaamd
Van der Brug/ Verbrug
Riemer Reinsma
Sommige familienamen zijn familie van elkaar. De naam Verbrug is ontstaan uit Van der Brug, Verweiden uit Van der Weiden, en Verstegen uit Van der Stegen.
De oudste aanwijzingen dat de mensen ver begonnen te zeggen in plaats van van der, dateren uit de dertiende eeuw. Het proces begon niet overal tegelijk in ons taalgebied, maar in één specifieke streek, het zuiden van de Belgische Kempen, in het stadje Herentals en omgeving. Uit archiefstukken blijkt dat er in 1296 in Herentals nog pas vijf mensen waren die van der in ver hadden veranderd, maar in 1465 waren het er vele tientallen. Tegelijk daalde het aantal mensen dat voluit van der heette.
Wat was de oorzaak van deze verandering? Ten eerste hadden het voorzetsel van en het lidwoord der hun oorspronkelijke betekenis verloren. Dat wil zeggen: bijna niemand die Van der Brug heette kon zich nog herinneren bij welke brug zijn familie gewoond had. Ten tweede lag het accent van deze namen op het zelfstandig naamwoord, dus Van der Brùg, Van der Wéíden. Genoeg aanleiding om de aanloop van der te verkorten tot ver.
Vanuit de Belgische Kempen verspreidde deze uitspraakverandering zich geleidelijk over de omringende streken. Ook naar het noorden ging de uitstraling. In de stad Utrecht bijvoorbeeld vinden we de eerste voorbeelden in 1488: de naam Vermeer. In Nijmegen was het in 1494 de familie Verwaeyen die als eerste schaap over de brug kwam.
Erg vlug ging dat dus allemaal niet. Hoeveel kilometer legt zo'n klankverandering per jaar af? Als je nagaat dat het honderdvijftig jaar heeft geduurd voordat het proces vanuit Herentals naar Antwerpen was opgerukt - een afstand van 40 kilometer - was het tempo bepaald niet indrukwekkend: een kwart kilometer per jaar. Maar zo mogen we niet rekenen. Het was niet een gelijkmatig proces waarbij de klankverandering ieder jaar naar een nieuw stukje gebied opschoof. De klankverandering had steeds een lange ‘incubatietijd’ nodig voordat ze een grote stad of streekcentrum kon ‘veroveren’, maar eenmaal daar aangekomen kon ze met een veel grotere snelheid overslaan op het omringende platteland.
Toch kwam er aan de kracht van de uitstraling na verloop van enkele eeuwen een eind. Utrecht heeft nog aan de klankverandering meegedaan, maar de provincies Noord-Holland, Overijssel en de drie noordelijke provincies hebben het laten afweten.
U weet het voortaan: wanneer u in Groningen of Friesland woont en Verstegen heet, of Verschoor of Verhagen, dan kunnen uw verre voorouders geen Groningers of Friezen zijn geweest. Ze moeten afkomstig zijn geweest uit streken zuidelijker dan Overijssel. En zij hebben vroeger ooit Van der Stegen, Van der Schoor, Van der Hagen geheten.
Auteursrechtelijk beschermd