Onze Taal. Jaargang 54

Dialect: mooi makkelijk

H.J. Schmidt - Alkmaar

In het personeelsblad van de Raad van Arbeid te Alkmaar trof ik het onderstaande stukje aan. Proza in Westfries dialect

MOOI ZOID.

Klaas Opdekelder is al dik in de negentig. 't Is nag 'n merakel kras en bloid manje en hai is nag lang niet van plan d'r tussen uit te kuiten. Ze zègge welders teugen 'm: ‘Verdubbe, Klaas, jij houwe de golfies d'r nag goed voor! We ziene jou nag honderd worre!’ ‘Kenne jullie ok worre’, zoit Klaas den altoid, ‘je moete d'r voor bidde’. ‘Bidde?’ ‘Zônet, bidde! Koik, ik doen m'n hêle leven al iedere eivend vóór bedtoid voor 'n zalige doôd bidde, maar ik zèg er metien achteran: lieve heertje, je hewwe gien haast te maken, oor!’

Deze tekst gaf mij aanleiding tot de veronderstelling dat het spreken van dialect minder inspanning kost dan het spreken in ABN. Het blijkt namelijk dat veel klanken bij hardop lezen van het aangehaalde stukje gemakkelijker zijn uit te spreken dan wanneer de desbetreffende woorden duidelijk en goed gearticuleerd worden gesproken in Standaardnederlands. Ook worden in een dialect vaak bepaalde lettergrepen weggelaten die in de ‘zuivere’ spreektaal wel tot uiting komen. Bij de uitspraak van veel dialectwoorden is er merkbaar minder tongspierspanning nodig en kunnen er bepaalde bewegingen worden vereenvoudigd doordat de afstand tussen onder- en bovenkaak minder groot behoeft te zijn.

Laat ik hiervan een paar voorbeelden geven.

Zoid: zei. De tweeklank oi vervangt de vroegere ij-klank. Een zuivere, helder uitgesproken ij vereist een wijdere mondopening; bij zoid wordt dus energie bespaard. Die besparing is op zichzelf van zeer geringe betekenis, maar de gestadige druppel holt de steen uit zodat het niet onmogelijk is dat op den duur door de invloed van een gemakkelijker uitspraak een dialect ontstaat.

Bloid manje: blij mens, blij mannetje. Uitspraak oi in plaats van ij; de d in bloid wordt uitgesproken als t en vormt daarmee automatisch en gemakkelijk de eindpositie van de tongbeweging. Bij ‘manje’ vervalt een lettergreep en bovendien is door de invloed van de voorafgaande n-klank een j gemakkelijker uit te spreken dan t in mannetje. Hai. Hier geen klankverandering van ij in oi maar een verschuiving naar ai. Een kwestie van assimilatie, toe te schrijven aan de invloed van de voorafgaande h-klank; hai is gemakkelijker uit te spreken dan hoi: minder ronding van de mondopening, dus minder lipbeweging.

Uit te kuiten. Gewoonlijk wordt de eind-n niet uitgesproken. Daardoor is minder tongbeweging nodig. Bij te maken, oor ligt de zaak anders. Hier wordt de n gebruikt als overgangsklank om de uitspraak gemakkelijker te maken.

Ook in Welders behoeven de tongspieren door tussenvoeging van de d minder in actie te komen dan het geval zou zijn bij wel eens.

Dit zijn enkele observaties die met vele andere kunnen worden uitgebreid.

Daarom geloof ik dat door velen de dialectuitspraak gemakkelijker gevonden wordt dan het ‘deftig praten’.