Onze Taal. Jaargang 54

Van zowel X als van Y

H. Steur - Mook

Van zowel als van - een uitdrukking die bonkt als een trein die uit de rails dreigt te lopen. Ooit zal een journalist, een radiospreker of een TV-medewerker het wel voor het eerst gebezigd hebben. Het is mij opgevallen dat dit taalverschijnsel de laatste jaren epidemisch is toegenomen; ik schat dat nu in 95% van de gevallen waarin ‘zowel-als’ met een voorzetsel wordt verbonden, de foutieve constructie wordt gebruikt. De enorm toegenomen informatie- stroom die dagelijks, ja elk uur, op ons afkomt, zal dit wel sterk bevorderd hebben.

Niettemin verbaas ik mij er altijd weer over, dat zo'n dwaze constructie zich zo hardnekkig handhaaft, ook bij gerenommeerde schrijvers en sprekers. Het verschijnsel doet zich natuurlijk ook voor als het andere voorzetsels betreft dan van: ‘We gaan morgen naar zowel Den Haag als Amsterdam’ (i.p.v. ‘zowel naar Den Haag als naar Amsterdam’). Laten wij eens aannemen, dat we vanuit Zeist vertrekken; bij Utrecht kunnen we dan kiezen: eerst naar Amsterdam of eerst naar Den Haag. Er zijn twee denkbeeldige lijnen te trekken, die zich in V-vorm voordoen: één lijn naar de hoofdstad, één lijn naar de hofstad: een tweeledigheid die veroorzaakt wordt door ons plan om - in een bepaalde volgorde - zo en zo te gaan. De tweeledigheid (tot uiting gebracht in de woorden ‘zowel-als’) zit 'm dus in het gaan, niet in ‘Den Haag’ en ‘Amsterdam’. Die hebben hoogstens het gemeenschappelijke dat wij naar beide steden gaan. Daarom is ‘we gaan naar zowel... als...’ fout.

Uit de NRC: ‘Maar de Japanse premier oogst nu kritiek van zowel de patriottische gelederen als van de linkse organisaties en christelijke groepen.’ Waarom niet ‘zowel van... als van...’? Waarom die dwaasheid om de tweeledigheid aan de verkeerde begrippen toe te kennen?

De tweeledigheid in de geciteerde zin zit in de ‘kritiek’ (die kwam namelijk uit twee richtingen naar de premier toe), maar de schrijver laat de zin mank lopen door zowel als in te klemmen tussen van en van.

Ook uit de NRC: ‘Harris had, zeker in het begin, steun van zowel de chef-staf van de RAF, sir Charles Portal, als van Winston Churchill.’ En zo gaat het maar door!

‘Van zowel roomskatholieke als protestantse zijde’: de oecumene heeft zeker vorderingen gemaakt, maar dat een ‘zijde’ gelijktijdig roomskatholiek en protestant zou zijn, wil er bij mij niet in! Uit een advertentie: ‘een schaar voor zowel links- als rechtshandigen’. De meeste mensen zijn rechtshandig, er zijn er die linkshandig zijn (ca. 8% van de mensheid) en er zijn er die zowel links- als rechtshandig zijn, een wel erg kleine groep. En om nu speciaal voor die laatste groep scharen te produceren...

Een soortgelijke vooropplaatsing van het voorzetsel doet zich voor bij ‘in “bijvoorbeeld X en Y” in plaats van bijvoorbeeld in X en Y’.

Zijn er meer Onze-Taallezers die zich storen aan de hier beschreven omwisseling? Of is het een van de talrijke kleine taalveranderingen waar we ons bij neer moeten leggen?