Onze Taal. Jaargang 54

[p. 146]

Met SABENA de lucht in

Harry Cohen - Brussel

François is een Brussels jongetje. Hij is ook een francofoon. Dat is niet, zoals u daarboven in Nederland misschien denkt, een munttelefoon waar je franken in plaats van kwartjes in moet gooien, maar iemand die van huis uit Frans spreekt. Aha, een Waal dus, zegt u nu, maar dat is wéér wat anders.

Enfin, François werd laatst opgebeld door een vriendje dat hem voorstelde te komen voetballen. ‘Impossible’, was zijn antwoord, ‘je ne peux pas sortir de ma mère’. Doelde François op een verloskundig mirakel? Welnee, maar zijn Frans zit nu eenmaal vol met wendingen die op Nederlandse leest zijn geschoeid. In dit geval was het model vermoedelijk: ‘Ik mag van mijn moeder niet (naar) buiten’.

Er zou een aardig verhaal over dit soort neerlandismen te schrijven zijn maar Onze Taal is daarvoor niet de geschikte plaats. We kunnen ons hier beter met ontleningen in de omgekeerde richting bezighouden. Bij elke wandeling door Brussels straten vallen er wel een paar te ontdekken. Zo staat er bij de ingang van een EG-gebouw: ‘Opgelet! Regelmatig ontladen van vrachtwagens’. Niets fout aan; het kàn volgens Van Dale. Toch zijn er voorbijgangers die telkens een schokje van die ontladingen krijgen.

Gallisch Nederlands

Wie dit verschijnsel wil bestuderen, moet zich haasten. Van jaar tot jaar nemen de verschillen tussen Zuid- en Noordnederlands af. Het Rood-Kruis van België heet al lang het Belgische Rode Kruis en binnenkort zullen de laatste gesoldeerde kleedjes wel uit de uitverkoop verdwijnen.

Hoe groot de afstand toch nog is, blijkt onder meer uit de standaardteksten die de stewardessen van de SABENA (Société Anonyme Beige de Navigation Aérienne) volgens het instructieboekje moeten uitspreken. Enkele staaltjes:

- Gelieve uw veiligheidsgordel vast te hechten, de rugleuning van uw zetel evenals uw tafeltje overeind te stellen, en niet te roken.

- Op dit ogenblik overvliegen we Parijs.

- Wij stellen U tijdens deze vlucht verscheidene muziekprogramma's voor. U kunt aldus uw geliefde muziek beluisteren.

- Een goede nachtrust.

- Binnenkort komen we aan in Londen.

- Overeenkomstig de van kracht zijnde reglementering delen wij U mede dat het verboden is te filmen of te fotograferen of zelfs film- en fototoestellen te vertonen.

- Wij verwittigen de passagiers dat al hun bagage ingeklaard moet worden.

- Bij gebrek aan tijd waren wij niet in de mogelijkheid de dienst volledig af te werken.

- Gelieve nog te blijven zitten tot de motoren stilliggen.

- Laat ons toe U een aangenaam verblijf toe te wensen.

Sommige wendingen doen de ‘Hollander’ glimlachen, bij andere haalt hij wellicht zijn wenkbrauwen op. Dat mag - maar hij dient wel te beseffen dat men niet overal etiketjes met ‘goed’ of ‘fout’ op kan plakken. Elke taal neemt voortdurend vreemde elementen op; dat is een van de groeimechanismen. En op plaatsèn waar twee talen als het ware op elkaar botsen, draait de ontleningsmachine nu eenmaal op hogere toeren dan elders.

Ongelukkige vertalingen

Uit bovenstaande voorbeelden blijkt overigens dat niet alle eigenaardigheden van het Belgische Nederlands tot de invloed van het Frans terug te brengen zijn. Er zijn ook andere factoren aan te wijzen, in het bijzonder een zekere plechtstatigheid of ‘ouderwetsheid’ ten opzichte van het stijlniveau dat de noorderling in overeenkomstige situaties verwacht.

Toch wegen de ontleningen aan het Frans vermoedelijk het zwaarst. We dienen hier echter twee verschijnselen te onderscheiden. Men hoort in België woorden en zinswendingen die een Nederlander Frans aandoen, maar ter plaatse tot het normale spraakgebruik worden gerekend. Een soort Algemeen Beschaafd Zuidnederlands dus (de wenselijkheid van behoud of afschaffing daarvan blijft hier buiten beschouwing). Maar daarnaast stuit men op Franse elementen van meer incidentele aard, meestal ontstaan uit de noodsprongen van een onhandige vertaler. Soms is de bedoeling van zo'n ongelukkig vertaalde mededeling niet helemaal duidelijk, ook voor een Vlaming niet. De geijkte remedie is dan: kijk even naar het Franse origineel of probeer ‘terug te vertalen’. Een voorbeeld is de volgende zin uit het SABENA-boekje: - Wegens het verkeer zal er een tussenlanding gemaakt worden. (Pour des raisons de trafic...)

[p. 147]

Bovenstaande citaten zijn voorgeschreven standaardteksten. De eigenaardigheden blijven daardoor binnen zekere grenzen. Zodra de stewardessen echter gaan improviseren, is het eind zoek (net als bij de KLM overigens). Onlangs nog gehoord:

- De passagiers die bestemming hebben voor Antwerpen...

- De landing is voorzien voor tien na elf.

- Onze hoogte is van 10.700 meters.

Het Grote Voorbeeld

In het verkeer op de begane grond komt regionaal taalgebruik steeds minder voor. Bij de ingangen van de Craeybeckxtunnel (snelweg Antwerpen - Brussel) staat nu ‘Lichten aan’. Heel wat vlotter dan die omstandige kanselarijtaal van vroeger. Dat was gewoon een letterlijke vertaling van ‘Allumez vos phares’. Waarom zijn ze niet meteen bij de grote broer in het Noorden te rade gegaan?

O, dacht u dat werkelijk? Gaat u dan maar eens kijken bij de Schipholtunnel op de weg tussen Amsterdam en Den Haag. Daar staat het nog steeds, in al zijn bureaucratische houterigheid: ‘Ontsteek uw lichten’.