Onze Taal. Jaargang 54

[p. 98]

Van Woord tot Woord
Penningen met muntwaarde

Marlies Philippa

Vakantie in het buitenland is verrukkelijk. Want daar mag je met vreemd geld, met onbekende flappen en muntjes betalen. En dat vind ik leuk. Een jaar geleden vertelde ik u dit ook al en ik denk er nog steeds zo over. Het omgaan met niet-alledaagse munten is fascinerend. Dit jaar zijn Valkenburg en Den Bosch voor mij dan ook niet-buitenlandse steden waar ik toch graag vertoef. Ze hebben er ander geld!

Van penning tot dinar

De ene penning is de andere niet. Vroeger was de penning een gewoon betaalmiddel, te vergelijken met de hedendaagse gulden of het dubbeltje. Nu hebben we penning alleen nog als woord, onder andere in de betekenis ‘geld’. ‘Verschuldigde penningen’ zijn met ‘gerede penningen’ te betalen. En iemand die ‘op de penning’ is, is nogal zuinig op zijn centjes. Maar je kunt geen brood meer kopen voor een paar penningen. Vroeger wel. In landen als Engeland en Duitsland bestaat de penning nog: penny en Pfennig.

Met een penning werd een denarius bedoeld. Van de achtste tot de dertiende eeuw was de denarius in West-Europa de enige muntsoort van naam. Het is een zeer oude munt, die al uit de Romeinse tijd stamt. Denarius betekent ‘tientje’. De Romeinen hadden als basismunt de as en een stuk van tien as, een tientje dus, was een denarius.

Later, in de middeleeuwen, verspreidde deze munt zich over heel de toenmalig beschaafde wereld. En daarbij kon het woord denarius verbasteringen ondergaan. Tot dinar bijvoorbeeld. Dinar, een muntsoort die nu nog bestaat in Joegoslavië, maar ook in Arabische landen, zoals Irak, Jordanië, Koeweit en Tunesië. In Frankrijk werd de denarius denier genoemd. U kent de denier waarschijnlijk wel uit de textielindustrie: je hebt nylon kousen of panties van 20, 30 of van 60 denier. Hier is denier natuurlijk geen geldwaarde: een kous van 30 denier hoeft niet duurder te zijn dan één van 20. Maar zij is wel dikker, en zwaarder.

De verdwenen denier

Geld en gewicht gaan vaak samen.

Denk maar aan het Engelse pond. Een pond betekende oorspronkelijk de waarde van een pond goud of een pond zilver en pas later kwam het los van zijn gewicht. Bij een denier is het andersom gegaan. Eerst was er de muntwaarde, die in de Karolingische tijd 1,8 en later in de geschiedenis 0,05 gram zilver bedroeg. En zo kon denier 0,05 gram gaan betekenen. Bij (kunst)zijden stoffen is een denier 0,05 gram garen. Het deniernummer geeft aan hoeveel denier 450 meter garen weegt, of, omgerekend, hoeveel gram 9000 meter.

In ons land heette de denarius penning of denier. Denier natuurlijk naar het Frans. In de dertiende eeuw kwam vanuit Tours in Frankrijk de gros denier op, de ‘dikke penning’, die aanvankelijk 12 en later 8 penningen waard was. De gros denier, de denarius grossus werd bij ons vertaald tot groot. Wij hebben lang met groten betaald, maar dat is ver verleden tijd. U kent de groot mogelijk nog uit het Duits: Groschen. Hier zou Grosse de verwachte naam zijn geweest. Maar de Boheemse Groschen diende de Duitse als voorbeeld en de sj-klank is aan een Tsjechische klankwet te danken. Door de opkomst van de groot verloor de gewone denier aan belang en kon hij zelfs helemaal verdwijnen, wat bij ons ook is gebeurd. De penning maakte plaats voor andere muntstukken zoals de duit, de dukaat, de daalder, het oordje en de stuiver.

Herdenkingsmunten

We kennen de penning niet langer als metalen betaalmiddel. Wel als gedenkplaatje: de gedenkpenning. Gedenkpenningen hebben meestal geen muntwaarde, maar soms wel. Zo werden er zowel in 1979 als in 1980 gedenkriksen geslagen. In 1979 om de Unie van Utrecht te vieren, om stil te staan bij het feit dat in 1579 de grondslag van de Nederlandse Staat is gelegd. En op 30 april 1980 kwam er een dubbelkopsrijksdaalder en een dubbelkopsgulden met de oude en de nieuwe koningin erop.

Dit jaar zijn er opnieuw penningen met muntwaarde geslagen. En nu niet met de naam en waarde van een nog bestaande munt. Bovendien niet in het hele land te besteden. Wel in Den Bosch en Valkenburg. 1985 schijnt een bijzonder jaar te zijn. In Den Bosch zijn naar aanleiding van het 800-jarig bestaan ‘Bossche Duiten’ geslagen in vier uitvoeringen, herinneringsmunten, waarvan de goedkoopste ook als betaalmiddel dienst kan doen. De 1-Gerritjemunt is 5 gulden waard en er staat onder andere het Zoete-lieve-Gerritje op afgebeeld.

Toch geef ik de voorkeur aan de Valkenburgse penning, vooral vanwege de naam. Honderd jaar geleden werd de oudste VVV van ons land opgericht, de VVV Het Geuldal. Ter gelegenheid daarvan is in Valkenburg een muntstuk geslagen dat ook 5 gulden waard is. De afbeeldingen aan de voor- en aan de keerzijde - de Limburgse Leeuw met geknoopte staart en de Valk op de burcht - zijn ontleend aan 13de-eeuwse lakzegels. Het is een munt van vijf deniers.

De nieuwe denier. Een gedenkpenning met penningnaam!