Onze Taal. Jaargang 54

[p. 60]

Over sportverslaggeving

Aaldrik Koops - Amsterdam

Over sportverslaggeving heeft bijna iedereen een mening. Ik ook: naar Hugo Walker luisteren is leuk. Deze commentator verslaat zelfs de minder prominente voetbalwedstrijden, die in handen van anderen zeker tot saaie gebeurtenissen zouden worden, op enthousiaste wijze. Zijn droge, maar olijke ‘Komt dat schot’ is hiervan een eenvoudige, maar duidelijke uiting.

Hugo Walker heeft nog een prachtige gewoonte die van hetzelfde enthousiasme getuigt, maar vooral van gevoel voor verhouding. Het gaat om taalgebruik en om het gevoel voor verhouding te begrijpen moeten we dit taalgebruik analyseren.

We leren op school, dat de persoonsvorm in een zin naar persoon en getal overeen moet stemmen met het onderwerp: we moeten onze werkwoorden vervoegen. Hugo Walker laat dit soms achterwege en gebruikt dan in plaats van de persoonsvorm het hele werkwoord. Zo zou hij het volgende commentaar kunnen geven:

‘Jahoor Pattinama... heel knap aannemen... draaien... komt dat schot, doelpunt! doelpunt!’

Volgens het schoolboekje moet dat zijn:

‘Jahoor Pattinama... (hij) neemt heel knap aan... draait... komt dat schot, doelpunt! doelpunt!’

Natuurlijk zal niemand Walker aan het schoolboekje willen houden, zeker de taalkundige niet. Walkers infinitief heeft immers een geheel eigen effect, anders dan dat van een persoonsvorm. Met persoonsvormen wordt Pattinama's actie afgedaan als heel gewoon; het gebruik van infinitieven maakt zijn actie bijzonder.

Creatief taalgebruik

Er is niets aan te merken op Walkers gebruik van de infinitief. Integendeel: we hebben hier te maken met creatief taalgebruik. Dat blijkt als we ons verdiepen in het effect dat het gebruik van een infinitief heeft in vergelijking met het gebruik van de persoonsvorm. Bekijk daarom de volgende zinnetjes:

‘Gullit rent’

‘Ja, ja rennen is vermoeiend’

In de eerste zin hebben we een persoonsvorm van het werkwoord rennen. De persoonsvorm betekent: het proces dat we met het werkwoord aanduiden is aan het onderwerp, hier Gullit, waarneembaar. In de tweede zin hebben we rennen als infinitief. Hoewel direct de gedachte aan het proces rennen wordt opgeroepen, gebeurt dat op een andere wijze als met de persoonsvorm. Je denkt bij een infinitief aan het proces in zijn algemeenheid: het proces wordt los van een onderwerp gedacht en zo abstracter voorgesteld. Dit is niet het geval bij het gebruik van de persoonsvorm. De infinitief geeft het proces in zijn algemeenheid, niet als concreet waarneembaar aan een onderwerp. Zo is de infinitief ook goed bruikbaar in woordenboeken om de betekenis van het werkwoord te geven. Als nu toch een infinitief en een onderwerp bij elkaar gezet worden - wat wel kan, maar wat niet echt gemakkelijk is of vaak achter elkaar kan gebeuren - dan heeft dat ook niet hetzelfde effect als een onderwerp met een persoonsvorm. Vergelijk:

- ‘Gullit rent dolblij langs de zijlijn’

- ‘en hij maar dolblij langs de zijlijn rennen’

Kunnen we ons bij de eerste zin een concrete gebeurtenis voorstellen, de tweede zin geeft minder aandacht aan de concrete gebeurtenis.

Slow motion

We kijken opnieuw naar de voor Walker typerende uiting:

‘Jahoor Pattinama... heel knap aannemen... draaien... komt dat schot doelpunt! doelpunt!’

Opvallend is dat Walker hier commentaar bij televisiebeelden geeft. Ook in dit geval geeft de infinitief het proces in zijn algemeenheid, maar omdat de uiting hier betrekking heeft op de reële situatie getoond door de televisie, heeft Walkers commentaar een uitzonderlijk effect dat prima past bij zijn taak als verslaggever. Door de beschrijving met infinitieven worden van de gebeurtenissen op de televisie als het ware foto's gemaakt. De desbetreffende gebeurtenissen worden losgemaakt uit de gang van de realiteit. Ze krijgen extra nadruk. Daarmee bereikt Walker twee effecten: 1) De met een infinitief beschreven situaties worden exemplarisch voor het voetbalspel, omdat ze los gemaakt zijn uit de realiteit. Het gaat niet meer om de unieke gebeurtenis, maar om het algemene patroon. ‘Aannemen, draaien en schieten, zo wordt de aanval afgemaakt mannen.’ (Een trainer tegen zijn spelers.) Of de situatie uit Go Ahead - Feyenoord (18 maart 1984) door Walker als volgt beschreven:

‘Jongbloed... nog net snel reageren met de rechtervuist.’

Daar wordt niet zomaar gereageerd met de vuist, nee... als er gereageerd moet worden met de vuist, dan kan aan deze redding een voorbeeld worden genomen.

Beeldende taal

2) Maar het meest spectaculaire effect dat het gebruik van een infinitief bij de beschrijving van een situatie geeft, is het verschijnsel vertraging. Niet de onderwerpen met het daaraan waarneembare proces hebben de aandacht, maar het proces zelf. Dit geeft een effect dat overeenkomt met een herhaling in slow motion. Zo'n herhaling is bedoeld om nog eens te zien hoe een en ander precies in zijn werk ging. Walker verzorgt een slow motion met zijn taal; tegelijk met de realiteit van het televisiebeeld attendeert hij ons speciaal op een proces. Hij verschaft met zijn taal wat de televisie slechts met een herhaling kan verzorgen.

Walker heeft patent op dit gebruik van de infinitief in de sportverslaggeving. Dit gebruik stuurt de aandacht van de kijker: het geeft aan wat er in een bepaalde situatie van belang en wat er karakteristiek is voor het voetbal. Uit de momenten waarop Walker overgaat tot het gebruik van infinitieven blijkt, dat hij ter zake kundig en met gevoel voor verhouding over het voetbal oordeelt. Dit gebeurt namelijk op momenten waarop het voetbal zijn fraaie of spannende momenten toont. Op andere, voor het voetbal minder typerende momenten bedient Walker zich gewoon van persoonsvormen.