Taalcuriosa
Omdraaiingen
Jules Welling - Best
Heel curieus is het verschijnsel ‘omdraaiing’. Soms zijn twee componenten van een woord omdraaibaar zonder dat er iets met de betekenis van het woord gebeurt. Zo kennen we naast ‘sinaasappel’ het woord ‘appelsien’, dat Van Dale weliswaar als Zuidnederlands bestempelt, maar dat in de spreektaal ook noordelijker regelmatig voorkomt. Tweemaal twee lettergrepen wisselen van plaats en het resultaat is hetzelfde begrip. Voor het woordenpaar ‘doeleinde’ en ‘einddoel’ geeft Van Dale ook twee vrijwel gelijkluidende omschrijvingen.
Nog curieuzer zijn woordparen waarbij de betekenis wèl verandert bij omdraaiing van de componenten. Daarbij doet zich een zo mogelijk nog opvallender verschijnsel voor: de woorden hebben dan wel geen gelijke betekenis, ze liggen wel steeds in dezelfde sfeer! Een standaardfiets heeft een fietsstandaard; leidingwater komt uit de waterleiding. Hierbij gaat het respectievelijk om twee-een en twee-twee-lettergreepomdraaiingen.
De naar mijn mening mooiste letter greepomdraaiing die ik in de loop van de tijd opgetekend heb, is een een-een-lettergreepomdraaiing: een veldslag vindt plaats op een slagveld.
Vanzelfsprekend kan dit effect ook bereikt worden met woorden die bestaan uit twee dezelfde componenten, zoals papa, mama, dodo en Dada, om maar eens een paar voor de hand liggende te noemen. Bij ‘tamtam’ doet het verschijnsel zich voor met twee lettergrepen van drie letters.
Met palindromen kan het nog ingewikkelder. De lettergrepen dienen dan niet alleen omgedraaid te worden, maar ook nog gespiegeld. Het meest curieuze voorbeeld dat ik daarvan ken, is de naam van een man, die in het nog niet zo verre verleden regelmatig de krantenkoppen wist te halen: Lon Nol!
Auteursrechtelijk beschermd