Onze Taal. Jaargang 54

[p. 53]

Reacties

Plante- en dierenamen
J.J.C. Tanis - bioloog, Villecroze, Frankrijk

Met veel instemming heb ik het artikel van J. van Donselaar over het vertalen van plante- en dierenamen (Onze Taal 2/3 1985, blz. 20) gelezen. De foutieve benaming Goudvink voor Goldfinch ken ik uit ten minste zes boeken. Het euvel van slordige en ondeskundige vertalingen van biologische soortnamen kan men vooral aantreffen in series van populaire natuurboeken, zoals Amsterdam Boek, Parool/Life en Lekturama, daarnaast in meer literaire werken, waarin de natuur een voorname rol speelt: Waterschapsheuvel, Niels Holgersson en Tarka de otter van Henry Williamson. De remedie die Van Donselaar aangeeft - controle door een bioloog - is de enig juiste, tenzij de vertaler zelf niet alleen de taal waaruit hij vertaalt, maar ook de in zijn boek behandelde stof uitstekend beheerst. Toch kunnen ook dan twijfelgevallen in de zin van little owl - kleine uil blijven bestaan, zoals ik dat bij mijn eigen vertaalwerk af en toe constateer. Men zou dit kunnen ondervangen door alle woorden waaruit een soortnaam bestaat, met een hoofdletter te beginnen: little owl voor ‘een kleine uil’ en Little Owl voor Steenuil. ‘Tot de kleine plevieren van onze avifauna behoren de Kleine Plevier en de Strandplevier.’ In de vakliteratuur van verscheidene talen past men dit gebruik van kapitalen vrij consequent toe, in Groot-Brittannië helaas niet. In het Frans en Italiaans wordt in elk geval de genusnaam (die daar vooraan staat) met een hoofdletter geschreven, zoals dat ook bij de wetenschappelijke namen gebruikelijk is. De Spanjaarden geven meestal alle woorden van de naam met een hoofdletter. Voorbeeld: Circus pygargus - Grauwe Kiekendief- Montagu's Harrier (Eng.) - Busard de Montagu (Frans) - Aguilucho cenizo of A. Cenizo (Spaans) - Albanella minore (It.) - Wiesenweihe (Duits).

Er zijn uitgevers die tegen deze toepassing van hoofdletters zijn; zij vinden dat de tekst er te veel mee ‘overladen’ wordt. Ik vind dat een zwak argument tegenover dat van de gewenste duidelijkheid.

In de belletrie is een exacte vertaling niet altijd nodig of gewenst. Het boek van Harper Lee To kill a Mockingbird kreeg de feitelijk onjuiste, maar toch ‘goede’ titel Spaar de spotvogels in de Nederlandse uitgave.

Papwoorden
Kok van der Weijden - Bussum

W.J. Sebök oppert in Onze Taal 2/3 1985 op blz. 22 de term Smurfologismen.

Naar mijn smaak geen mooie benaming, maar daarover valt niet te twisten. Sebök wijst met die term terecht op een opvallend ‘verschijnsel’ (óók zo'n woord), namelijk het gebruik van woorden die je te pas en te onpas kunt invullen (organisatie, manifesteren, claimen, smurf). Hij geeft er het motto bij, dat een goed verstaander maar een half woord nodig heeft.

Graag wijs ik op de verwantschap van smurfologisme met wat Edward de Bono in zijn boek Practical thinking noemt: porridge words, papwoorden. De Bono zegt, vertaald: Papwoorden zijn nogal betekenisloze woorden. Juist omdat ze betekenisloos zijn, zijn ze zo immens nuttig in het denken. Ze dienen als verbindingswoorden om gedachten van het ene idee naar het andere te laten overspringen. Als er niet zulke woorden waren, dan zou het denken stuklopen wanneer er geen directe overstapmogelijkheden zijn naar een nieuw specifiek idee.

Ding, iets, procedure, verschijnsel, mogelijkheid - je zoekt naar iets, en je bent niet geïnteresseerd in het middel maar slechts in één ding: een vooralsnog vaag omlijnd doel. Heb je door je taalkundig gegoochel met papwoorden dat doel min of meer bereikt, dàn kun je je gaan bekommeren om het middel. Alsof je verwonderd omkijkt en je afvraagt hoe je ooit tot die bijzondere gedachte hebt kunnen komen.

In tegenstelling tot wat ik bij Sebök proef, lijkt me het leren hanteren van papwoorden nuttig. Het vaak smurf zeggen als je iets niet nader wilt specificeren uit luiheid is natuurlijk jammer voor taalliefhebbers. Smurf zeggen als je iets nog niet precies weet of als je met je gedachten al te zeer bezig bent met de inhoud, is evenwel nuttiger dan je op het eerste gezicht zou zeggen.