Aanlengmiddelen
C.A. Zaalberg
Onze taal wordt aangelengd. Met emmers vol automatisch toegevoegde woorden. Als iemand ons wil doen weten dat er vier soorten besmettelijke ziekten, of retourtjes, of windmolens zijn, dan zondigt hij wanneer hij ‘vier verschillende soorten’ zegt. In het boekenweekgeschenk van dit jaar lees je: ‘een opsomming van alle verschillende gedragingen die een dier kan vertonen’ en op dezelfde bladzij: ‘Bij kleine kinderen kun je al honderdtwintig verschillende gedragspatronen onderscheiden.’ Hoe kan een schrijver zoiets overlezen en het dan laten staan! In NRC Handelsblad van 4 aug. 1984 wordt melding gemaakt van een ‘cocktail van 75 verschillende stoffen’. Het is alsof een telwoord automatisch dat woord ‘verschillende’ in zijn kielzog meesleept.
Lees je in de krant dat in een land sprake is van hongersnood, dan kun je er donder op zeggen dat daar hongersnood heerst. ‘De politie vermoedt dat er sprake is van brandstichting.’ Nonsens. Als de krant weet te melden dat de politie iets vermoedt, dan is er ook sprake van dat iets. ‘Voldoende bewijzen waren ingezameld dat (in zeker “experimenteel jongerencentrum”) sprake was van verkoop van hasj’ (NRC, 3 dec. 1983). ‘De consulent (neemt aan) dat er sprake is van een bovenmatige omzetdaling als gevolg van deze verkeersmaatregelen’ (Leidsch Dagblad, 9 dec. 1983). Karikaturaal wordt het in deze zelfde krant (van 22 nov. 1983): ‘Terwijl binnen werd gediscussieerd, was er buiten sprake van tientallen barricades, vele duizenden politieagenten en een paar duizend vredesdemonstranten.’
Het bijwoord inmiddels is een aanlengmiddel dat niet met emmers, maar met puinbakken over ons taalgebruik wordt uitgestort. Het aanmeldingsformulier voor zeker congres luidt, verkort: ‘Ondergetekende meldt zich aan als deelnemer. Hij/zij heeft de kosten voor deelneming inmiddels overgemaakt op postrekening nr. 367843 t.n.v. de penningmeester.’ Een circulaire heft aan: ‘In maart 1985 zal het 400 jaar geleden zijn dat G.A.Br. werd geboren. Er is inmiddels een Comité 400 jaar Br. gevormd, dat verschillende manifestaties voorbereidt.’ (Nee, dìt ‘verschillende’ is onberispelijk, het is een onbepaald telwoord.) ‘Directeur-hoofredacteur M., die inmiddels al bijna 25 jaar leiding geeft aan de redactie, heeft de prijs in ontvangst genomen’ (NRC, 17 mei 1984). In het volgende (bekorte) citaat staat ‘inmiddels’ in plaats van ‘nu’: ‘(Twee jaar geleden) stonden de aandelen op f 56,40. Inmiddels noteren (ze) rond de 340 gulden’ (NRC, 23 mei 1984). Een broertje hiervan: ‘Als verzetsstrijder in Frankrijk kan ik geen oordeel vellen over het Duitse verzet tegen Hitler, zei pas geleden de inmiddels 77 jaar oude Pierre B.’ (Leidsch Dagblad, 18 juli 1984). Zou misschien bedoeld zijn dat Pierre B. 77 jaar was geworden nadàt hij dat gezegd had?
De wereld wordt bedreigd door ontbossing. Van bossen wordt papier gemaakt. Verkwisting is schadelijk en schandelijk. Laat ieder die schrijft, het welzijn van de mensheid voor ogen houden en verschillende na een telwoord doorstrepen, sprake van wegwerken, en inmiddels alleen daar laten staan waar het niet gemist kan worden.
Auteursrechtelijk beschermd