Onze Taal. Jaargang 54

Charlois

C. Kostelijk - gepens. leraar Nederlands, Sassenheim

Onlangs verscheen bij Uitgeverij Veen te Utrecht een boek van Jan Oudenaarden over het Rotterdams, getiteld: ‘Wat zeggie? Azzie val dan leggie’. In dit boek, waarvan ik het manuscript heb gelezen, wordt kritiek geleverd op de uitspraak van Charlois door niet-autochtone Rotterdammers. (Charlois is een grote wijk in Rotterdam-Zuid; in 1895 werd het als klein dorp ingelijfd bij Rotterdam.)

Op mijn verzoek om nadere bijzonderheden liet de auteur mij in zijn brieven van 10 en 17 september jl. het volgende weten. ‘Over de uitspraak van Charlois kan ik melden, dat Charlois rijmt op schaarloos en dus uitgesproken wordt als Sjaarloos. Afwijkingen die men hoort (niet door autochtone Rotterdammers) zijn: Sjarloos, Shjaarloos, Sjaarloois en zelfs Sjarlwah (de Franse uitspraak) of combinaties van deze afwijkingen.’ Over de /aa/ van Sjaarloos schrijft hij nog het volgende: ‘Het gebied waarop het huidige Charlois zich bevindt ging in 1456 over op de Hertog van Bourgondië, die het beleende aan zijn zoon Karel Graaf van Charolois, de latere Karel de Stoute. Na enige tijd kwam het grondbezit weer in andere handen, maar de conditie dat de naam Char(o)lois zou blijven bestaan, bleef gehandhaafd. Uit dit Charolois is dus Charlois ontstaan. Het is tevens de enige oude afwijkende spelling die mij bekend is. Ik neem aan dat de /aa/ van Sjaarloos uit dit Charolois (Sja-ro-lwah?) komt’.

Als er nog eens een uitspraakwoordenboek met aardrijkskundige namen en eigennamen gaat verschijnen - prof. dr. R.H.B. de Coninck moest de persklare kopij hiervan in de jaren zeventig zeer tot zijn spijt schrappen bij de uitgave van zijn Groot uitspraakwoordenboek van de Nederlandse taal - dan mag dit Charlois niet ontbreken: er zullen maar zeer weinig niet-Rotterdammers zijn die dit Charlois correct uitspreken.

Uitspraakverbastering komt vaker, ja zelfs véél voor bij plaatsnamen. Enkele plaatsnamen die soortgelijke problemen geven in de uitspraak zijn: Wijchen: ij = ie; Huissen: ui = uu; Oisterwijk: oi = oo; Ooltgensplaat: g = j (De naam werd vele jaren geleden door het ANP uitgesproken met een g. Boze inwoners van deze gemeente op Overflakkee - de burgemeester incluis - belden toen het ANP op!); Ursem in Noord-Holland krijgt de klemtoon op de tweede lettergreep: Ursèm. Het ANP spreekt altijd van Ursum met de klemtoon op de eerste lettergreep.

De heer Oudenaarden wees mij nog op een aardig voorbeeld van volksetymologie in de uitspraak van Bonrepas (Vlist, Zuid-Holland) namelijk: Boenderpas.