Onze Taal. Jaargang 54

[p. 26]

Plaatsnamenpolitiek

F. de Tollenaere - oud redacteur WNT, Warmond

Plaatsnamen zijn eigennamen en Nederlandse plaatsnamen zijn Nederlandse eigennamen. Ze maken, zij het op een aparte manier, deel uit van het Nederlandse taalgoed. Plaatsnamen in vreemde landen, behorend bij een taalgebied dat niet Nederlands is, kunnen behalve hun autochtone ook een Nederlandse vorm krijgen. Deze kan zich handhaven, maar kan ook verdwijnen ten voordele van de niet-Nederlandse vorm. Londen en Parijs zijn nog steeds springlevend, maar Kantelberg en Kales maken het niet zo best meer.

Dat brengt mij tot het stukje van F. Oudejans in Onze Taal (juni 1984, blz. 86), die het maar niets vindt dat de journalist Herman Besselaar over Dantzig en Breslau blijft spreken. Want, zegt F. Oudejans, ‘die steden zijn nu al 40 jaar Pools... en het is een negeren van de werkelijkheid ze bij de oude naam te noemen. Dit zou op hoog politiek niveau zelfs aanleiding kunnen zijn tot protesten’. Intussen is er nog geen protest geweest tegen ons Nederlandse Warschau, dat niet erg Pools klinkt. Als Oudejans nu consequent is, moet hij, om zich niet op hoog niveau de woede van Margaret Thatcher en president Mitterrand op de hals te halen, Londen en Parijs vervangen door London en Paris, terwijl Duinkerke(n) of Straatsburg natuurlijk helemaal niet mag, want die steden zijn ‘nu al meer dan 40 jaar’ Frans.

Onderscheid

Men zal er goed aan doen inzake plaatsnamenpolitiek twee dingen te onderscheiden:

1.	Een plaatsnaam kan door politieke omstandigheden door een geheel andere officiële naam worden vervangen: Nieuw-Amsterdam werd New York, Sint-Petersburg Leningrad en Stalingrad Wolgograd.
2.	Een plaatsnaam A kan etymologisch identiek zijn met een plaatsnaam B, maar ervan in vorm verschillen volgens taal A en taal B. Dat zijn gevallen zoals Keulen-Köln, Parijs-Paris, Gent-Gand, Nijmegen-Nimègue, enz.

Het doet er niet toe of de etymologie van de naam nu in oorsprong Latijns, Keltisch, Galloromaans of Germaans is. Beide tradities A en B zijn in beide talen in levend gebruik en hebben burgerrecht. Geen Fransman die eraan denkt Gand Gent te noemen of Bruges met haar Vlaamse naam te tooien, immers Gand en Bruges zijn sinds duizend jaar of meer een wezenlijk en onvervreemdbaar bestanddeel van de Franse taal, net als Strasbourg en Florence.

Dat brengt ons terug tot Dantzig en Gdansk. Tot welke categorie nu behoort het laatste paar? Ongetwijfeld tot categorie 2, want beide namen zijn etymologisch identiek, maar de ene naam behoort tot de Duits-Nederlandse, de andere tot de Poolse traditie. Toen Dantzig Duits was, heeft geen enkele Pool ooit geaarzeld om die stad Gdansk te noemen. Zo spreekt elke Tsjech van Lipsk en niet van Leipzig, en hij heeft gelijk. Zo mogen wij ook van onze oosterburen niet verlangen dat zij een stuk Duits taalgoed zullen prijsgeven. Dantzig behoort bovendien ook nog tot een oude Nederlandse taaltraditie. Nederlanders hebben niet voor niets deelgenomen aan de opbouw en ontwikkeling van deze oude Nederduitse Oostzeestad. Ik houd het dus bij Dantzig. Maar ik besef maar al te goed dat officiële propaganda en goedbedoelde maar taalkundig misplaatste ijver Dantzig tot de status van Kantelberg kunnen degraderen.

In de hierboven genoemde gevallen 1 is er echter geen keus. De oude namen zijn onmogelijk geworden, ze zijn gedoemd - als tenminste de politieke ontwikkeling de zaak niet terugdraait - om te verdwijnen en vergeten te worden.

Gekunsteld

Ik had het daarnet over goedbedoelde maar taalkundig misplaatste ijver. Een merkwaardig voorbeeld daarvan levert ons Danmarks radio. Sinds de Tweede Wereldoorlog propageert de Deense radio stelselmatig het gebruik van Bruxelles in plaats van de traditionele Deense naam Bryssel, zulks in tegenstelling tot wat in Zweden en Noorwegen het geval is. Daar is het steeds Bryssel gebleven. Vermoedelijk heeft men in 1945 in Kopenhagen gedacht dat Bryssel te veel op het Duitse Brüssel leek. Uit een verkeerd begrepen consideratie voor het bevrijde België heeft men gemeend dat land te moeten verlossen van zijn ‘Duitse’ hoofdstad.

Dat we hier staan voor een van boven af opgelegde propaganda dwars tegen de Deense taal in, wordt duidelijk als men constateert dat af en toe een omroeper of omroepster zich de Deense vorm Bryssel uit de mond laat rollen, een vorm die in de Deense volkstaal gebruikelijk is en blijft. Het is zelfs zó, dat de Deense minister Koefoed, in een interview voor de Deense radio op 4 december 1982, naar aanleiding van de EEG-topconferentie, het stelselmatig alleen maar over Bryssel had.

Door het propageren van Bruxelles in plaats van Bryssel moet de Deense radio bij de eigen bevolking wel de indruk wekken dat België en Brussel uitsluitend Franstalig zijn. Dat propageren is niet bijzonder logisch, als men weet hoe de Deense radio omspringt met de namen van steden in het buitenland. De Finse hoofdstad telt slechts een gering aantal Zweedssprekenden, de Duitse grensstad Flensburg met zijn Deense minderheid is overwegend Duits en Hamburg is dat voor 100%, en toch kent radio-Kopenhagen alleen maar Helsingfors, Flensborg en Hamborg, de traditionele Deense namen. Rome en Praag moeten het trouwens eveneens doen met de Deense (ook Duitse) namen Rom en Prag (uitgesproken als Prauw); nooit hoort men op de Deense radio Roma of Praha.