Onze Taal. Jaargang 54

[p. 24]

Reacties

Zeven infinitieven
L. Wensing - Rotterdam

In het oktobernummer 1984 blz. 143 vraagt D. van der Meulen naar een correcte Nederlandse zin met een persoonsvorm met meer dan zes infinitieven. Welnu, ik leerde reeds meer dan 40 jaar geleden de zin: ‘Ik zou jou wel eens hebben willen zien duiven blijven zitten kijken!’ Zeven infinitieven in een zin die mevrouw X ook had kunnen gebruiken in plaats van ‘Ik zou jou wel eens hebben willen zien blijven staan kijken!’

Zijn de bovenvermelde zinnen voor buitenlanders moeilijk te begrijpen, de meeste Nederlanders zullen er weinig moeite mee hebben. Minder snel te begrijpen (of domweg na te zeggen) is de volgende minstens even correcte zin: ‘Wij liepen over de door de van de langs de dijk staande bomen gevallen bladeren glad geworden wegen’. Wie deze zin in het Engels, Frans of Duits wil vertalen, gaat zijn gang!

Infinitieven
N. Wiendels - Hengelo

D. van der Meulen uit Amstelveen (Onze Taal. nr. 8, oktober 1984, blz. 143) wil in één zin zoveel mogelijk infinitieven achter elkaar geplaatst zien. Zelf komt hij tot een totaal van zes in de zin: ‘Ik zou jou wel eens hebben willen zien blijven staan kijken.’ Hij vraagt: ‘Wie van de lezers biedt meer?’ Niet ik, maar prof. dr. M.C. van den Toorn biedt/bood al meer in 1975 in zijn boek Nederlandse Grammatika (derde herziene druk, blz. 257):

‘Ik zou jou wel eens hebben willen zien durven blijven staan kijken.’

Zeven infinitieven en toch mijns inziens niet incorrect. Als we niet al te streng zijn, is dit aantal nog uit te breiden:

‘Ik zou jou wel eens naar dat afslachten hebben willen zien durven blijven staan kijken.’

Acht infinitieven, al wordt afslachten nu als zelfstandig naamwoord gebruikt.

Nog meer infinitieven achter elkaar zijn mogelijk, als we samengestelde zinnen toelaten en daarmee een komma tussen de infinitieven:

‘Ik zou jou wel eens naar het lijden van die zieke dieren, die afgemaakt zullen moeten worden, hebben willen zien durven blijven staan kijken.’

Meer infinitieven
W. Sterenborg - gepens. leraar, Tilburg

Op zekere dag blijkt het een verzorger niet te lukken de naar buiten openslaande deur van een hok waarin een agressief exemplaar ondergebracht is, te sluiten: het slot is defect. Hij vraagt enkele dierentuinbezoekers tegen de deur te duwen terwijl hij reparatiegereedschap haalt. Toevallig is mijn vriend een van die ‘helpers’. Als ik het verhaal van een derde verneem, constateer ik dat ik wel graag gewild had dat ik kon zien hoe mijn vriend durfde te blijven staan om te helpen tegen de deur te duwen. Bij mijn eerstvolgende ontmoeting voeg ik hem spontaan de zin toe: ‘Ik zou jou wel eens hebben willen kunnen zien durven blijven staan helpen duwen.’

Hiermee kom ik de heer Van der Meulen (Onze Taal 1984, blz. 143) een heel eind tegemoet, al durf ik niet te beweren dat een tiende infinitief onmogelijk is; afgezien ervan dat de ‘mogelijkheid’ nogal subjectief is: wat de een meent goed Nederlands te zijn, keurt een ander af.

Zo lijkt het mij niet uitgesloten dat leren toevoegbaar is tussen staan en helpen. Ook laten is een gegadigde; dan dient er echter ook een meewerkend voorwerp ingeschakeld te worden: Ik zou hem jou wel eens hebben willen kunnen laten zien... Mijn gevoel zegt dat de rest van de monsterzin nu onmogelijk wordt.

Samenvattend stel ik vast dat alle reeks-infinitieven op één na (meestal de laatste in de serie) behoren tot het groepje: kunnen, moeten, mogen, willen, zullen, laten, doen; helpen, leren; horen, zien, ruiken, voelen; komen, blijven, gaan; staan, zitten, liggen, (hangen?), lopen; durven, hoeven en hoogstens - met veel moeite - nog een enkele. Zullen is eigenlijk een buitenbeentje: het treedt in zulke combinaties het liefst op als persoonsvorm. (Zie over zullen Onze Taal 1977, blz. 80.)

Of-misleiding
J. Knorren - Amsterdam

Hiermee reageer ik op het artikel ‘Toeval of Opzet?’ van de heer E.J. van der Spek in Onze Taal van november 1984 (blz. 156). Goebbels, de trouwe rechterhand van Hitler heeft historie gemaakt, zeker als redenaar. Een van zijn eerste geniale toespraken uit zijn beginperiode als redenaar is de toespraak: ‘Lenin of Hitler’. Naar de inhoud een meesterstuk en taalkundig op een hoogte die slechts door enkele politieke redenaars werd bereikt. Alleen al de titel is een voltreffer (!) en kondigt een geniale propagandist aan.

Omdat nu onverwachts Hitlers naam naast die van Lenin stond, daarenboven nog als alternatief, begonnen velen eens na te denken of deze Hitler misschien niet tóch iets te betekenen kon hebben. De naam van een Duitse politicus als alternatief voor Lenin? Maar dat niet alleen. Door het eenmalig gebruik van het woord ‘of’ werden alle grote politieke vraagstukken tot twee mannen teruggebracht; alle partijen daartussen waren uitgerangeerd.

De lezer kan zich afvragen of zo'n bewering wel juist is, maar de mogelijkheid zal in zijn gedachten voortleven. Voor zover zulk een suggestie wordt gedaan (Lenin of Hitler), blijft de vraag of die mogelijkheid een grote kans heeft onbeantwoord totdat de aangesprokenen (de lezers) zelf een nader onderzoek zullen hebben ingesteld. Het venijn zit in het eenmalige gebruik van het woord ‘of’. Het sluit alternatieven uit. Een voorbeeld. Wanneer het licht uitvalt is er storing òf kortsluiting. Maar de mogelijke oorzaken zijn legio: het licht werd door een kaars voortgebracht die uitgeblazen is, de lichtschakelaar werd op uit gezet, enz. Gesteld moet dus worden: wanneer het licht uitvalt (kan er) òf storing zijn òf kortsluiting òf... òf... enz.

Een ander voorbeeld: ‘òf is dit de manier waarop u declareert na een zakenreis, òf maakt u gebruik van een Eurocard?’ (Nee, ik declareer namelijk helemaal niet.) Bij het meervoudig gebruik van ‘of’ kan de lezer ook beïnvloed worden door de vragende vorm te vermijden. Voorbeeld: ‘òf dit is de manier waarop u een zakenreis-declareert of u maakt gebruik van een Eurocard’. Logisch gesteld juist, en toch dwingend van aard, maar reclame-technisch gezien blijkbaar niet goed verkopend.

Bedenk altijd, dat er méér mogelijkheden zijn dan de twee die u door wie dan ook worden voorgesteld door het gebruik van een of-constructie.

[p. 25]

Spelling
W. Spoelstra - gepens. leraar, Den Haag

In Onze Taal van november 1984 poogt de heer Jan Berits, secretaris van de Vereniging voor Wetensgappelike Spelling, een herhaling te voorkomen van de bewering: ‘Het is nog steeds niet bewezen, dat een vereenvoudigde spelling beter leerbaar èn leesbaar is’. Daartoe voert hij het bewijs aan, dat Spelling-85 aan criteria van betere leer- en leesbaarheid voldoet. Dit bewijs steunt echter voornamelijk op een consequente spelling van de medeklinkers, waarvoor ik alle begrip en respect heb. Maar op het punt van de klinkers lijkt Spelling-85 mij toch niet consequent genoeg. Ik beperk mij tot twee van de voorbeelden die Berits geeft: dinee, met het dubbele teken voor de ee-klank, en knede, met het enkele teken voor diezelfde ee-klank.

Nu heb ik in mijn leven vrij veel mensen ontmoet die, overigens over een redelijke tot grote intelligentie beschikkend, met geringe tot ernstige lees- en spellingproblemen te kampen hadden. En daarbij viel het steeds weer op, dat ze allen moeite hadden met de inconsequentie dat het enkele klinkerteken nu eens een scherpgesneden vocaal (kop, bal), dan weer een zwakgesneden vocaal (kopen, balen) voorstelt.

Maar niet uitsluitend ten behoeve van degenen die met deze handicap behept zijn, ook ter wille van een betere leer en leesbaarheid voor àlle leerlingen, pleit ik voor het gebruik van het enkele klinkerteken voor de scherp-, en het dubbele teken voor de zwakgesneden vocaal.

Ontwikkelingswerk
P. Bierman - VWS, Wageningen

Graag wil ik 't juiste antwoord geven op de door W.F. Pelt in het oktobernummer (1984, blz. 172) gestelde vraag waarom er zo vaak aan onze spelling moet worden gesleuteld. Gezien het antwoord dat Pelt zelf geeft, lijkt de vraag retorisch bedoeld. Toch voel ik me geroepen om een ernstig misverstand recht te breien.

1. Spelling is niet de taal. Taal is vooral: de inhoud en betekenis van de woorden in hun samenhang; terwijl spelling niet méér is dan 't opschrijven van die woorden volgens de afgesproken lettercombinaties.

Van oorsprong zal íedere weergave van woorden door middel van letters zijn uitgegaan van de spraakklanken. Voorop staat dus de gesproken taal. Daarom is de ideale spelling een fonetische. Maar aangezien die zo'n 80 à 90 symbolen vergt (voor elke klank één) is dat ondoenlijk. Wel kunnen we de spelling, met gebruikmaking van ons 26-letter-alfabet, zo fonologisch mogelijk maken, waarbij zelfs, wat 't Nederlands betreft, de -c-, -q-, -x- en -y- gemist kunnen worden.

2. 't Antwoord op de vraag waaróm we daartoe zouden overgaan is, dat onze huidige spelling, enkele goedbedoelde ‘vereenvoudigingen’ ten spijt, nog zó moeilijk leerbaar is, dat nog immer kinderen de school verlaten terwijl ze amper hebben leren schrijven (vooral spellen) en 't dan ook voor de rest van hun leven nalaten en omzeilen uit angst om ‘stom’ gevonden te worden. ‘Schrijfangst’ noemen we dat. Ik zal wel niet hoeven schetsen dat de remmende werking daarvan op de verdere ontwikkeling van deze mensen groot is. Nederlanders staan bekend als goeierds die gauw tot 't bieden van hulp bereid zijn. Welnu, hier ligt een flink stuk ‘binnenlands ontwikkelingswerk’ te doen. 't Hoeft echt (principieel) niet ‘een paar maal in een eeuw’, als 't maar één keer goed gebeurt en vanuit de intentie de komende generaties beter toegang tot de taal te verschaffen.

3. Dat in de drie ons omringende taalgebieden geen enkele behoefte zou bestaan aan 't wijzigen van de respectieve spellingen is een fabel. Ik kan u, als u dat wenst, de adressen en de namen van bewegingen geven die daar - precies als bij ons de VWS - streven naar vereenvoudigingen; wel méér dan drie zelfs! Er zijn ook landen waar dit - naar tevredenheid - al werd doorgevoerd.

4. De kreet: ‘Geef ons rust op 't spellingfront, leve de vrijheid om yoghurt of joghurt te schrijven!’ is me uit 't hart gegrepen, zij 't dat ik liever spreek van spellinggebied dan van -front. Want waar 't in wezen bij 't lezen alleen maar om gaat is, dat bij de lezer óverkomt wat de schrijver bedoelde te zeggen en dat eventueel genoten kan worden van de schrijftrant. 't Gaat nooit om de fraaie spelwijze.

Laat ons eens een klein proefje doen. Leest u eens hardop: kanaries-agraries, simpel-simpatie, klant-lant, zee-dinee-tee, klap-klep-klip-klop-klup...

Leest u nu vervolgens de volgende zinnetjes aan iemand voor:

-	Ik zag je onder de vlaggen liggen laggen.
-	Hij rolde van de trap en belande op de twede trede.
-	Hij sgatte de brete en sgreewde: ‘Agt duim breet!’
-	Gewaagt wat ie daar deet, antwoorde hij dat ie op de kade limonade lade.
-	't Sjofel geklede meisje kreeg sjokola van de sjofeur in de garazje (ga-ra-zje).
-	't Konsert vont niet in de teetuin plaats, maar in 't sirkusgebou.
-	Gewonde aksievoerders gingen konsekwent naar 't medies sentrum.

Tien tegen één dat uw toehoorder/ster elke zin uitstekend begrepen heeft.

Beantwoord nu voor uzelf deze vraag: Waarom zou je aan woorden iets moeten kunnen zien wat je er niet aan kunt horen?

-	Egberts vrou hout niet van joggurt. Ze bereide laatst 'n heerlike ertesoep.
-	Kwa beamte is hij gedissiplineert, maar tuis is ie zagtaardig en menselik.
-	't Kluplitmaatsgap vergt 'n ekstra hoge kontribusie.

Lelik? Ag, even (willen) wennen en 't leest vlot en zal tot geen enkel misverstant leiden. De door de heer Pelt gewenste spel-vrijheit wort ook door ons nagestreeft. Wie aan de huidige - of de vorige - spelling (loopen, mensch, photographe) verknogt is, kan die probleemloos blijven bezigen. Maar weest u er alstublieft niet tégen dat de kindertjes die gaan leren sgrijven 't wat beter krijgen met 'n eenvoudiger, logieser, konsekwenter spelling. Zo is destijts in Groot Brittannië ook 't tiendelig stelsel ingevoert: beginnent op de sgolen.

Waarom zou je iets moeten sgrijven wat je niet uitspreekt...?

Ont(k)lede poëzie
J.W. v.d. Ent - neerlandicus, Amsterdam

Interessante materie, die Kraakpand-poëzie waarop R. Reinsma ons vergast in het oktobernummer van Onze Taal op blz. 140. Inderdaad zijn de benamingen van kraakpanden vaak fraaie staaltjes van creatief taalgebruik. Maar moet die poëzie nu echt zo nodig taalkundig ont(k)leed worden? Ik vind Reinsma soms wat krampachtig in zijn pogen er systeem in te ontdekken.

De krakers van Uilenburg zullen zich er het hoofd niet over gebroken hebben of ze hun krakersburcht naar straat of eiland moesten noemen. En terecht. Uilenburg is toch een veel sprekender naam dan bijvoorbeeld De Uilenburger (hamburger, cheeseburger)? Ik hoef toch niet te wijzen op de overeenkomst tussen een gebarricadeerd kraakpand en een te verdedigen vesting?

Ik kan Reinsma overigens melden dat De Blaaskop wel degelijk te rubriceren valt. De - inmiddels afgebroken - panden vormden namelijk, globaal gezegd, de kop (van het oostelijk van de Wibautstraat gelegen deel) van de Blasiusstraat (vgl. ‘De kop van de Zeedijk’). De Blaaskop valt derhalve onder categorie 1: namen gevormd op basis van een straatnaam.

De bloemlezing van Reinsma is zelfs nog met een fraai specimen uit te breiden. In de Vrolikstraat was een kraakpand met déze naam (let op de spelling!): De Vrolijke Nood. En ziedaar de essentie van krakerspoëzie: zij maakt van (woning)nood een deugd ook al deugt daar taalkundig geen noot van.

Over creatief taalgebruik gesproken... Daarmee is het afgelopen als de VWS z'n zin krijgt, begrijp ik uit de brief in Onze Taal van oktober 1984. Het verschil tussen nood en noot wordt dan geëlimineerd. Het zal dan voorbij zijn met het spel met speling in spelling.