Taalcuriosa
Pleonasme
Het gebruik van pleonasmen is meestal een gevolg van slordig taalgebruik. In dit opzicht zijn ‘nat water’ en ‘ronde cirkel’ heel bekend. Een pleonasme wordt tegenwoordig ook bewust gebruikt. De Algemene Bank Nederland voert als logo ‘ABN Bank’ (tweemaal bank), ‘omdat buitenlanders de afkorting niet kennen en het duidelijk moet zijn dat het om een bank gaat’. Zo kennen we ook de ‘IBC Bouwgroep’, de ‘Internationale Bouwcompagnie Bouwgroep’, al gaat in dat geval het ‘internationale’ argument van de abn niet op, omdat de toevoeging ‘Bouwgroep’ weinig buitenlanders bekend in de oren zal klinken.
Het bewust gebruikte pleonasme dat zonder tweederangs argumenten te verdedigen valt, is uiterst curieus. Een goed voorbeeld hiervan is te vinden in het verzameld werk van M. Nijhoff. In het gedicht ‘De twee pauwen’ heeft hij het over ‘warme koorts’, een duidelijk pleonasme - ja, ik weet dat er ook ‘koude koorts’ bestaat - maar in dat verband functioneel en niet alleen vanwege de rijmdwang.
Nog curieuzer is het geprolongeerde pleonasme, de kwadratering van het dubbelop-effect. Een bekend voorbeeld hiervan is ‘fc vvv’ of wel ‘Football Club Venlose Voetbal Vereniging’, waarbij zelfs twee talen in het geding zijn.
Het record staat - voor zover ik weet - op het getripleerde pleonasme; en wel op naam van een uitdrukking die zelfs de ‘Dikke Van Dale’ geeft onder het lemma ‘oog’. We bezigen haar allemaal wel eens in het dagelijkse spraakgebruik: ‘Ik heb het met mijn eigen ogen gezien’. ‘Ik heb het gezien’ volstaat, want dat het zien met ogen gebeurde, is duidelijk daar geen ander zintuig kan zien. Dat het ‘mijn’ ogen waren, is volstrekt overbodig daar ogen nu eenmaal een onoverdrachtelijk bezit zijn. Het pleonasme wordt hier gebruikt als hyperbool, op overigens volledig te billijken wijze.
Het opvoeren - ‘ik heb het zelf met mijn eigen ogen gezien’ - is mogelijk maar verliest aanzienlijk aan overtuigingskracht. Wellicht zijn er echter beter te verdedigen varianten denkbaar. Voorlopig houd ik het op het pleo-pleo-pleo-pleonasme.
J. Welling
Best
Auteursrechtelijk beschermd