Onze Taal. Jaargang 52

Namen

Aaltje, Grietje en de anderen

Op de namenlijst van een nieuwe klas zag ik ‘Aaltje’ staan. Toen ik het bewuste meisje aansprak als Alie, werd dit beleefd maar resoluut afgewezen: ‘Nee meneer, ik heet Aaltje’.

Dit was in 1978. Ik was geneigd deze voorkeur voor een meisjesnaam op -je, die al tientallen jaren als kleinburgerlijk werd beschouwd, als een uitzondering te beschouwen. Maar mijn belangstelling was wèl gewekt voor de verborgen achtergrond van deze voorkeur, en nu zag ik meer. In het leerlingenbestand van onze school bleken twee meisjes met de naam Grietje voor te komen, die ook zo werden genoemd. Verder ontdekte ik een Margje, Stientje, Geertje, Riekje en enkele Greetjes.

Dit is natuurlijk niet veel op een bestand van zo'n twaalfhonderd leerlingen. Maar toen ik in 1955 hier mijn werk begon, waren dergelijke namen onmogelijk. Er was toen een duidelijke tendens naar uitheemse namen als Yvonne, Karin, Monique, Désirée en dergelijke. Die komen nu nog wel op onze lijsten voor, maar zijn toch duidelijk op de terugtocht. Vanwege het (nog) geringe aantal durf ik niet te zeggen dat de oude Nederlandse je-namen weer in opmars zijn, maar het feit dat ze voorkomen zonder dat de draagsters zich er op enigerlei wijze mee belast voelen, zegt toch wel iets. Het heeft misschien te maken met de nostalgie-trend van deze tijd, het verlangen naar een leven in het verleden dat zoveel ongecompliceerder wordt geacht. Oude platenboeken worden herdrukt, petroleumlampen weer opgehangen. In de reclame voor soepen en koffie zijn het de oma's die smaakbepalend optreden.

Meisjesnamen die niet meer voorkomen, zijn Dientje, Truitje, Jannetje, Keetje, Kaatje, Aagje en Mietje. Het is niet waarschijnlijk dat enig ouderpaar nog zo'n naam aan een dochter zal geven. Deze namen zijn blijkbaar nog te veel geassocieerd met armoede en onderworpenheid; in de romans uit het begin van deze eeuw zijn het vooral dienstboden die van dit soort namen worden voorzien. Ook namen als Dirkje, Gerritje, Klaasje en Pietje zullen wel tot het verleden blijven behoren. Ze zijn te duidelijk als verkleinvorm van mannennamen afgeleid om voor het huidige zelfbewustzijn van vrouwen nog aanvaardbaar te zijn.

Mode en stand in meisjesnamen

Meisjesnamen - men zegt nooit vrouwennamen - blijken evenzeer aan mode onderhevig te zijn als vrouwenkleding. Vóór de eerste wereldoorlog kregen de meisjes nog veellettergrepige namen als Elisabeth, Cornelia, Jacoba, Johanna, Wilhelmina, Frederika. Die namen komen we nu nog wel tegen, maar de jeugdige draagsters ervan krijgen dan toch meestal een verkorte vorm als roepnaam: Beppie, Joke, Hella enzovoort.

Veelvuldig zijn nog de namen op -ie: Jannie, Alie, Hennie, Willie, Gerrie, Trudie. Als ik denk aan de draagsters van deze namen in mijn eigen familie-en kennissenkring, kom ik tot de (voorzichtige) conclusie dat dit soort naamgeving kort na de eerste wereldoorlog is opgekomen; de oudere familieleden naar wie zij genoemd zijn, hadden meestal je-namen: Aaltje, Hendrikje enzovoort.

Ouder dan deze ie-namen zijn de ‘uitheemse’ op -y: Kitty, Carry, Jenny, Lucy. Ze behoorden duidelijk tot een maatschappelijk wat meer ‘gezeten’ klasse en klonken in veler oren gedistingeerder dan de Nederlandse ie-namen. De schrijfster Carry (!) van Bruggen betoogde in 1925 dat dit ‘deftiger’ klinken onzin is: ‘Hoe gedistingeerd klinkt: Lucy, Nancy en Cissy, - hoe plat daarentegen Guussie, Janssie en Krissie.’

De schrijfster heeft in zoverre gelijk dat het verschil in niveau hier niet op de klank berust, maar daarmee is niet gezegd dat hier alleen maar sprake is van inbeelding. Het verschil dat gevoeld wordt, berust wel degelijk op een ‘talig’ gegeven, om het met een moderne term te zeggen. Het tweede drietal, waarvan de stam op -s eindigt, valt door de ie-vorm samen met de verkleinwoorden van zelfstandige naamwoorden in de volkstaaluitspraak, die als onbeschaafd wordt beschouwd: huissie, tassie, vissie. Mensen die er prijs op stellen tot de beschaafde burgers te behoren, vermijden dergelijke roepnamen voor hun kinderen. Dit geldt eveneens voor namen op f, k en p. Omdat schroefie, hoekie en koppie tot het platte taalgebruik behoren, zijn roepnamen als Afie, Riekie en Miepie taboe. Dit bezwaar geldt niet voor namen waarvan de stam eindigt op l, m, n, r en t. Paal, raam, kan, boer en fluit kunnen in de verkleinvorm nooit uitgaan op -ie; daardoor kunnen meisjesnamen op deze medeklinkers wèl een -ie krijgen zonder het gevaar

[p. 78]

plat te klinken: Alie, Ammie, Jannie, Gerrie, Rietie. Een soort omkering dus van een klankwet.

Jongensnamen

Tot nu toe heb ik het uitsluitend over meisjesnamen gehad. De vorm van de jongensnamen is aanzienlijk stabieler: een leerlingenlijst uit 1910 zal wel niet zoveel verschil te zien geven met een lijst uit onze tijd. Van het oer-Nederlandse trio Jan, Piet en Klaas merk ik dat de namen Piet en Klaas schaarser zijn geworden; wel is er een vrij groot aantal Peters en een enkele Pieter, terwijl een oud-leerling die Klaas heette, zich nu Niek laat noemen. Kees wordt de laatste jaren vergezeld van Cees. Henk, Wim, Dick en Jaap hebben deze verkorte vormen meestal ook als officiële naam, waarbij mij overigens opvalt dat Hendrik en Willem weer veld winnen.

Namen die voorgoed verdwenen lijken, zijn Kobus, Stoffel, Sijmen en Krijn. Ik ken ze nog alleen uit puntdichtjes van Staring, waarin ze een nogal onnozele rol spelen.

Beste lezers, ik ben mij er van bewust een wat rommelig stukje te hebben geschreven. Het is geheel natte-vingerwerk, en de kans is niet denkbeeldig dat ik de nogal draaiende wind uit de verkeerde hoek voel waaien. Een behoorlijk artikel op dit gebied zou natuurlijk een grondig statistisch onderzoek vergen, maar daarvoor ontbreekt mij de tijd en misschien ook wel het organisatietalent. De materie boeit mij echter; daarom ben ik benieuwd naar uw eigen bevindingen op het namengebied.

Sj. van den Berg

leraar Nederlands

Emmen

Literatuur

Carry van Bruggen, Hedendaagsch Fetischisme. 1925

G. Kloeke, ‘Welluidendheid’ als factor bij de taalontwikkeling, ‘De Nieuwe Taalgids’. 1953