Onze Taal. Jaargang 50

[p. 131]

Twee genootschappen jubileren
‘Onze Taal’ en het vertalen

Het samenvallen, in 1981, van het 50-jarig jubileum van het Genootschap Onze Taal en het 25-jarig jubileum van het Nederlands Genootschap van Vertalers leek de redactie van ‘Onze Taal’ een mooie gelegenheid mij, als voorzitter van laatstgenoemd genootschap, in het kort te laten vertellen wat het NGV in de 25 jaar van zijn bestaan heeft gedaan, wat het nu doet en mogelijk nog zal gaan doen.

Wat is vertalen?

Eerst iets over het Nederlandse woord vertalen. Het is mijn indruk dat dit woord de laatste jaren - in kranten, op de radio, voor de televisie - veel meer dan in zijn eigenlijke betekenis van ‘van de ene taal in de andere overbrengen’ gebruikt wordt in zijn oneigenlijke betekenis van ‘de zin van iets in andere woorden weergeven; - overdrachtelijk ook met betr. tot andere communicatiemiddelen’ (zie Van Dale). Zo hoorde ik nog onlangs op de radio dat er artsen zijn die ‘sociale problemen vertalen in medische problemen’. Een schilder vertaalt de werkelijkheid zoals hij die ziet in lijnen en kleuren. In ‘Onze Taal’ van oktober 1981 vond ik: ‘de ouderwetse journalist, in staat dit alles te vertalen, was van zijn plaats verdrongen door anderen, die het allemaal wel begrepen, maar niet in staat bleken te zijn voor een passende vertaling te zorgen’.

Het woord vertalen gaat hiermee de kant op van het woord vertolken, dat door Potgieter nog in zijn eigenlijke betekenis werd gebezigd, maar thans alleen nog maar in zijn oneigenlijke van ‘uitleggen, uitbeelden, verduidelijken’ wordt gebruikt. Het heeft zelfs de tolk gedwongen te zoeken naar een ander woord, zodat deze tegenwoordig bij voorkeur spreekt van tolken (‘ik moet vandaag nog tolken voor de rechtbank’). Het werkwoord tolken staat overigens nog niet in Van Dale!

Daarbij komt dat de buitenstaander, de leek, het grote publiek nog altijd de vertalers en de tolken op één hoop gooit, terwijl ze zich toch duidelijk van elkaar onderscheiden. Wat de een schriftelijk doet, doet de ander mondeling en de ‘psychologie’ van de vertaler is gans anders dan die van de tolk, ook al zijn er vertalers die tevens optreden als tolk. Daarbij komt dan nog dat datzelfde grote publiek eigenlijk alleen maar opkijkt tegen de conferentietolk, speciaal de simultaan-werkende tolk, maar de vertaler, c.q. de gespreks- en gerechtstolk over het hoofd ziet.

Het zij mij vergund hier op te merken dat vertalen een van de weinige beroepen is waarin vrouwen en mannen gelijkelijk aan hun trekken komen. Voor feministen en vrouwenbonden is hier nauwelijks een taak weggelegd.

Organisaties van vertalers en tolken

De echte conferentietolken, d.w.z. die tolken die in de wereld van de conferenties van stad tot stad reizen en over de hele aardkloot trekken, hebben zich, los van de andere soorten tolken en van de vertalers, van meet af aan internationaal verenigd in een specifieke organisatie: de Association Internationale des Interprètes de Conférence. Daarnaast bestaat de Fédération Internationale des Traducteurs (FIT), waarvan alleen verenigingen van vertalers lid kunnen zijn. Zij heeft thans een veertigtal vertalersverenigingen onder haar schutse, uit alle delen van de wereld: van Japan tot Guatemala en van Noorwegen tot Tanzania. Lid van de FIT is ook het Nederlands Genootschap van Vertalers (NGV), dat thans ruim 700 leden telt en daarmee een van de grootste vertalersverenigingen in de wereld, relatief misschien wel de grootste, is. Dit betekent echter geenszins dat alle vertalers in Nederland lid zijn: daarvan zijn er, afgezien van gelegenheidsvertalers, zo'n twee- à drieduizend.

Het NGV omvat drie secties: een voor literaire vertalers, een voor technisch-wetenschappelijke vertalers en een voor gerechtstolken.

Wat doet het NGV?

Met een korte opsomming meen ik hier te mogen volstaan. Uiteraard dient het NGV de juridische, financiële, economische en sociale belangen van de vertalers te behartigen. Te dien einde geeft het jaarlijks een tarievenlijst en een vertalersgids, met aanduiding van de talen waarmee en de vakgebieden waarop de aangesloten vertalers werken, uit en brengt het opdrachtgevers in contact met vertalers. Mede ten behoeve van het vertalen als vak geeft het een kwartaalblad, getiteld ‘Van Taal tot Taal’, alsmede een mededelingenblad uit. Daarnaast liet het genootschap bij gelegenheid van zijn 20-jarig bestaan de bundel ‘Vertalen vertolkt’ en bij zijn 25-jarig jubileum een catalogus, tevens bundel, ‘Vertalers in zicht’ verschijnen (de tentoonstelling liep van 17 september tot 7 november 1981 in het Museum Meermanno-westreenianum te Den Haag).

Onvermeld mag niet blijven dat het NGV veel heeft bijgedragen tot de totstandkoming van twee opleidingen tot vertaler: het Instituut voor Vertaalkunde te Amsterdam, geopend in 1964, en het Rijksinstituut voor Hogere Opleiding tot Vertaler te Maastricht, geopend door Koningin Beatrix in het jubileumjaar 1981.

Relatie met ‘Onze Taal’

Sinds 1977 werkt de FIT met een door de Unesco aangenomen document, de zogenaamde Aanbeveling van Nairobi, waarin, naast allerlei bepalingen de positie van de vertaler in de maatschappij betreffende, de aanbeveling is opgenomen dat vertalers alleen maar in hun moedertaal vertalen. Literaire vertalers zullen zich vrijwel altijd hieraan houden, terwijl bij de grote internationale lichamen (UNO, EEG, NAVO) uitsluitend vertalers werken die in hun moedertaal vertalen. In Nederland liggen de zaken wat moeilijker, gezien de betrekkelijk geringe omvang van het taalgebied. Het mag echter duidelijk zijn dat, of een vertaler nu in of uit het Nederlands vertaalt, hij het Nederlands door en door moet kennen. En hier blijkt het nut van een genootschap als ‘Onze Taal’, dat de opdracht heeft zijn leden op de hoogte te houden van de ontwikkelingen die zich in het Nederlands voltrekken.

Gerard Fritschy

Voorzitter NGV