Onze Taal. Jaargang 50

Een on-woord

Een taal groeit. Van de uitbreiding van onze taal wordt regelmatig al dan niet kritisch verslag gedaan, onder meer in dit tijdschrift. Sommige ontwikkelingen roepen de vraag op of zij het resultaat van de tijd zijn. Veel werkwoorden bijvoorbeeld, kennen nu een voorvoegsel dat zij kort geleden nog niet nodig hadden: inschatten, afconcluderen, nachecken, inhuren (zie: Kweetal, HP 12-9-81). Als meer taal nodig is om hetzelfde uit te drukken, is er sprake van taal-inflatie. Een vraag die daarmee direct samenhangt, is: mag je de groei van de taal kritisch volgen, in goede banen leiden of zelfs limiteren, of dien je elke nieuwvorming hartelijk te begroeten? Iedere docent kent de discussies met zijn of haar leerlingen over de aanvaardbaarheid van nooit geen ruzie, omdat ‘haast iedereen dat tegenwoordig zegt’. Elke bewuste taalgebruiker heeft waarschijnlijk wel een grens, waarachter fout Nederlands begint.

Die grens werd voor mij overschreden door een artikeltje in een Nijmeegse woonkrant, dat handelde over de tweerelatie. Dat is ‘een eigentijdse naam voor wat eeuwenlang “concubinaat” heeft geheten. (...) een alternatief voor mensen die de

[p. 123]

onherroepelijkheid van een huwelijk niet willen of niet aandurven, maar ook voor mensen die niet kùnnen trouwen.’ (Niet kùnnen trouwen? Kinderen, priesters, bejaarden met een eigen kapitaaltje?)

Met de tweerelatie is voor mij de limiet gepasseerd: ik vind het een on-woord bij uitstek. Waaruit blijkt bijvoorbeeld, dat het om ongehuwde partners gaat en niet, om maar een greep te doen, om een zakelijke relatie. (Beminden die zich door een notaris de voor- en nadelen van het Leids model laten uitleggen, zullen toch al vaak het gevoel krijgen dat ze een b.v. aan het oprichten zijn.) En waarom juist twéérelatie? Als iets een kenmerk van een huwelijk is, dan wel het feit dat het per definitie twee mensen betreft. Elke andere verbintenis staat open voor een willekeurig aantal deelnemers. Tweerelatie is een inhoudsloos, dat niet aanduidt wat het bedoelt aan te duiden; het is een modieus woord, dat probeert in te spelen op de behoefte zich te onderscheiden van ‘die burgerlijke, getrouwde stelletjes’, terwijl het sterk te betwijfelen is of die behoefte bestaat; het is een ongewenste uitbreiding van onze taal. Het richt overigens wel de aandacht op de vraag of we wel een adequate naam kennen voor zo'n relatie. Tot niet zo lang geleden konden we het af met het werkwoord hokken, een woord waar een ondertoon van afkeuring in meeklonk en dus onbruikbaarder werd naarmate het ‘in zonde leven’ sociaal meer aanvaard werd. In de Amsterdamse Jordaan zei men: se hebben samenlefing. En ongehuwd samenwonen of samenleven, dat is nu juist de term die - blijkbaar - vervangen moet worden.

Analoog aan de BOM-vrouw kan de naam BOS-partners overwogen worden: Bewust Ongehuwd Samenwonenden. Voor wie zijn fantasie gebruikt, liggen de mogelijkheden voor het uittypen: vrijers, ongedwongenheid of - aanval is de beste verdediging - vennoten. Letterlijk alles is beter dan de tweerelatie. Het achtervoegsel -schap biedt partners de mogelijkheid dat aspect van hun relatie te benadrukken dat hen het meest bindt: vrijschap, eetschap, reis-, studeer- of mediteerschap. Bossers, de geest van deze tijd heeft u nodig: benoem uw relatie.

R.H. Zuidinga

Asmterdam