[Mededeling]
■■■■■
■ Het is thans een van de laatste mooie dagen van deze fraaie nazomer, zo werd mij vanmorgen nog op diverse weeroverzichten verzekerd. Geen gekke gelegenheid dus om wat te mijmeren over opkomst, bloei en verval van taalverschijnselen. ■ Mijn dochter Aline, negen jaar oud, sprak een paar dagen geleden over een moordfilm, een film dus waarin het doden van mensen een centrale rol speelt. Ik vertelde haar dat ik in mijn tijd op haar leeftijd het woord gebruikt zou hebben in de betekenis van ‘geweldige, fascinerende film’. ■ Zoals ik tien jaar later de term moordgriet zou bezigen, en geenszins om daar meisjes met moordplannen mee te karakteriseren. ■ J.L. Heldring uit Den Haag merkt op dat een gekke vent geen gekke vent kan zijn. Dit naar aanleiding van een uiting van de kant van zijn vrouw: Die W. is wel een gekke vent, waarop J.L.H, zelf ter bevestiging zei: Ja, geen gekke vent. ■ Ter toelichting schrijft J.L.H.: ‘Een gekke vent is een geestige man, geen gekke vent een persoon die de moeite waard is.’ ■ Gek, maar voor mij hoeft een gekke vent niet per se geestig te zijn. Mij klinkt de uitdrukking eerder in de oren als een niet alledaags, interessant persoon. ■ Hoe het ook zij, Hans Keller schreef in zijn boek In en Uit in het midden van de jaren '60 dat je in een bepaald warenhuis wel gekke dingen kon kopen. Gek had daar duidelijk de bijbetekenis van niet alledaags, passend in de scene (spr. sien), zoals het gebruik van het woord gek zelf in die dagen ook best wel gek klonk. Zelf heb ik de indruk dat gek in die betekenis in diezelfde tijd moet zijn opgekomen, ongeveer tegelijk met het geruisloos verdwijnen van het voorvoegsel moord-.
■ Was het ook niet in die tijd dat moordenaar weer een echt scheldwoord werd, bij voorkeur gebruikt jegens min of meer bevriende staatshoofden? ■ Een aantal reacties ontvangen op mijn bezwaren tegen de meervouds-n in typen, secretaressen. (Zie het juninummer van Ons Lijfblad). ■ Van Dale blijkt als enige meervoudsvorm van secretaresse secretaressen te kennen. Zo ook het Groene Boekje. Welnu, als ik sterk, machtig en invloedrijk was, als ik bovendien beschikte over de nodige arrogantie, dan zou ik natuurlijk zeggen: ‘Welaan, lezer, gij hebt maar te kiezen, het gaat tussen Van Dale en mij.’ Natuurlijk beschik ik niet over deze faciliteiten. ■ Vandaar dat ik slechts met een zwak verweer terugkom: er is een blauw boek, het zogeheten boek van Woordfrequenties waarin als enige meervoudsvorm secretaresses (met -s) voorkomt. Dit boek tekent de woorden op zoals ze werkelijk geschreven worden. Meestal komt dit overeen met datgene wat voorgeschreven wordt door het Groene Boekje (althans in de krantentaal), maar soms komen des Groenen Boekjes voorschriften zo onnatuurlijk voor, dat geen journalist ze uit de pen kan krijgen. ■ Zelf zou ik er dan ook nooit op gekomen zijn om iets anders dan secretaresses te schrijven, al was het alleen maar omdat ik nooit, nooit, nooit iemand secretaressen in het meervoud hoor zeggen. ■ Het standpunt van één bepaalde lezer dat secretaressen net zo'n meervoud zou zijn als leraressen is ten enenmale onjuist: het enkelvoud van leraressen is lerares, en niet leraresse. ■ Tot mij het tegendeel bewezen is ga ik ervan uit dat secretaressen uitsluitend met tegenzin geschreven wordt door secretaresses die van hun patroon de opdracht hebben
gekregen het woord in kwestie op te zoeken. Twee keer raden aan wier kant mijn sympathie ligt. ■ Dhr. Schmidt uit Alkmaar schrijft: ‘hoe zou het komen dat het bijwoord heel schijnt te worden verdrongen door hele (vb.: een hele zure recensie). Invloed van André van Duijn met zijn bloemkole?’ ■ Te veel eer voor onze nationale komiek, mijnheer Schmidt. Vijfentwintig jaar geleden al ried mijn schoolgrammatica mij het gebruik van constructies als hele hoge bergen zeer af. En een dag of wat later betrapte ik mijn scheikundelerares op die ‘fout’. Alleen, nu zien we die verbogen vorm van heel (dat daarmee zelf nog niet verdrongen is, want we zeggen nog steeds een heel gevoelig moment) steeds meer geschreven worden. Zoals de destijds zich nog met Van het tooiende Reve begonnen is Mieke haar pick-up te schrijven in plaats van de pick-up van Mieke of Miekes pick-up. ■ Zoals alweer enige jaren geleden Multatuli jij ging schrijven in plaats van gij.
P.C.U.d.B.
Auteursrechtelijk beschermd