Onze Taal. Jaargang 50

Aardrijkskundige namen

Naar aanleiding van twee reacties over de schrijfwijze van aardrijkskundige namen in het januari-nummer (toponiemen) wil ik nog enkele kanttekeningen maken. De problemen, die er in de geografische/kartografische wereld bestaan met betrekking tot de schrijfwijze van toponiemen, zijn zeer groot. Onzekerheid omtrent de juiste schrijfwijze van een plaatsnaam leidt tot tijdverlies en verwarring.

De verschillen in schrijfwijze, die bij het raadplegen van geografische bronnen naar voren komen, worden meestal veroorzaakt door de historische ontwikkeling van de toponiemen. Ook een verandering in uitspraak of spellingsvorm ligt vaak ten grondslag aan een verandering van schrijfwijze. Zo veranderde Hondsbossche Zeewering in Hondsbosse Zeewering.

Om aan deze verwarring een eind te maken, zijn er in de loop der jaren een aantal lijsten opgesteld, waarin de juiste spelling van de toponiemen in Nederland en het buitenland wordt gegeven. De meest recente lijst werd opgesteld door de Commissie voor Buitenlandse Aardrijkskundige Namen (CBAN).

Zoals ook uit de reacties bleek, geeft de schrijfwijze van de buitenlandse toponiemen de grootste problemen. Buiten de letters van het latijnse alfabet, worden in sommige talen nieuwe letters gevormd door diakritische tekens toe te voegen aan bestaande letters (bijv. ç of 1). In verschillende talen vinden we verschillende uitspraken van dezelfde letter.

Naast deze problemen binnen het latijnse alfabet, bestaat het probleem van de translitteratie, dit is het omzetten van woorden van het ene alfabet in het andere. Meestal gaat het om de translitteratie van een vreemd schrift (chinees, arabisch, cyrillisch etc.) in het latijnse schrift.

Door de VN is de ‘Group of Experts on Geographical Names’ in het leven geroepen. In een drietal conferenties heeft deze commissie een aantal beleidspunten opgesteld met betrekking tot de schrijfwijze van voor een land vreemde plaatsnamen: - Overal in de wereld moet een plaatsnaam geschreven worden, zoals deze gespeld wordt in de officiële namenlijst van het land van herkomst (donorland).

Het gebruik van exoniemen, dit zijn plaatselijke versies van een buitenlandse plaatsnaam, zoals Parijs, wordt hierdoor tegengegaan.

[p. 95]

- Diakrtitische tekens mogen worden ‘vertaald’ in letters volgens de uitspraakregels van het ontvangende land.

- Vooral landen met een niet-latijns alfabet moeten worden aangespoord systemen of lijsten te leveren, waarin het vreemde alfabet omgezet wordt in het latijnse alfabet. Dit heeft echter tot vreemde situaties geleid. De Chinese Volksrepubliek heeft de Pin-Yin translitteratie opgesteld. Hierdoor hebben plaatsnamen waarmee wij vertrouwd zijn, nu een geheel vreemde schrijfwijze gekregen. Peking werd bijvoorbeeld Beijing en Kanton werd

Guangzhou.

- De benaming van de maritieme topografie moet worden gestandaardiseerd. Groot-Brittannië spreekt bijvoorbeeld van the English Channel terwijl de Fransen spreken van La Manche.

Voor Nederland bestaat er een namenlijst van de Commissie-Damsteegt uit 1961. Deze lijst wacht nog steeds op officiële goedkeuring, omdat men het eerst met België eens moet worden over de jongste algemene spellingsvoorstellen. Om een indruk te krijgen van de inhoud van deze namenlijst is het bekijken van de eerste oplagen van de 55^e druk van De Kleine Bosatlas aan te bevelen. Hierin wordt gesproken van Herenveen, Hogeveen, Leidsendam en Den Bos. Archaïsche spellingen verdwijnen: Acquoi wordt Akkooi, Arcen wordt Arsen, Texel wordt Tessel en Zutphen wordt Zutfen. Verder zien we Drente en Renen verschijnen als schrijfwijzen van Drenthe en Rhenen. Deze uitgave deed zoveel stof opwaaien, dat latere oplagen van de 55^e druk weer van oude spellingen voorzien werden.

Naar mijn mening is het aan te raden om in geschreven tekst (en zoveel mogelijk in het spraakgebruik) het gebruiken van exoniemen te vermijden. Vaak wordt naast de officiële schrijfwijze het exoniem er tussen haakjes achter gezet. We vinden dit onder andere in de Bosatlas. De toepassing van de officiële benamingen in het spraakgebruik is volgens mij een kwestie van gewenning. Wanneer men vele malen per week Gdansk uit de mond van een nieuwslezer hoort, zal men dit vrij snel overnemen. Dit neemt echter niet weg, dat sterk ingeburgerde exoniemen als Parijs en Lissabon nooit uit het algemeen spraakgebruik zullen verdwijnen. Er moet voor gewaakt worden, dat plaatsnamen, die plotseling veelvuldig in het nieuws komen, niet met hun exoniem ingeburgerd raken.

Iedereen hoort van Gdansk, velen (jongeren) hadden nog nooit van Dantzig gehoord.

O. Koop

student kartografie

RU Utrecht