Onze Taal. Jaargang 50

Namen voor rekentuig

Computare is een goed-Latijns werkwoord, dat ‘uitrekenen’ betekent. De Fransen hebben het verfrommeld tot compter, de Engelsen dat weer tot count; maar daarmee niet tevreden, keken ze ook nog in hun Latijnse woordenboek en graaiden daar het oorspronkelijke woord uit, knipten de uitgang eraf en verrijkten hun taal met compute.

Een computer is dus een rekenaar. In de septemberaflevering van vorig jaar is beweerd dat voor de Nederlandse vertalingen snelteller en informaat niet genoeg moeite is gedaan om te voorkomen dat te-

[p. 69]

genwoordig iedereen een computer een computer noemt.

Uit een brief van prof. ir. IJ. Boxma, die in Delft de theorie van informatie en kommunikatie doceert, blijkt dat men in zijn hogeschoolwereld wel degelijk zijn best doet voor Nederlandse ekwivalenten. Officieel gebruikt men rekenmachine en informatieverwerkende machine. Ook toont prof. Boxma hoe opeenvolgende drukken van de W.P.-encyklopedie met de benaming worstelen. In de (uiteraard telkens gewijzigde) artikelen Computer en Rekenmachine uit zich daar bij herhaling een bezwaar tegen elektronische rekenmachine, dat ook voor computer geldt: zo'n ding kan nog heel andere taken verrichten dan rekenen, het ‘(behandelt) digitale informatie in de ruimste zin van het woord’; in de nieuwste druk is de medewerker beland bij gegevensverwerkende machine, waarmee hij wel geen nieuwe benaming zal willen voorstellen, maar toch een zuivere vertaling geeft van data processor.

De neerlandicus moet hier van het hart, dat het voorbehoud tegenover rekenmachine (en computer) toch wel erg schoolmeesterachtig is. Een tijdaanwijzer noemen we een klok, ook al kan hij niet geluid worden. Een schoorsteen verricht andere funkties dan schoren, een staatssekretaris en een sekretaris-generaal houden zich niet enkel met geheimen bezig, een journalist kan zijn taak heel goed bij een weekblad vervullen, en aan een kapstok hangt men niet speciaal kappen. Waar bergt een vrouw haar zakdoek!

Van zakken gesproken, de tegenwoordige kleine computers doen rekenwerk en het is te verwachten dat het publiek, dat nooit een grote computer heeft gezien, deze instrumentjes gewoon rekenmachines zal (blijven) noemen.

Wat de verdediger van onze taal wel weemoedig stemt, is een gesprek met twee ‘computer scientists’, afkomstig van verschillende opleidingen en werkzaam in totaal verschillende bedrijven, maar verder geheel een van zin, ook in het volgende: ‘In de boekjes staat wel schijfgeheugen en magneetband en centrale verwerkingseenheid, maar je hoort nooit anders dan disc en mag tape en C.P.U.’ Ja, en gegevens zijn data en die scherfjes zullen wel tot het einde der dagen chips heten. Hoe kan het anders in een wereld waar kwarts gevernist moet worden tot quartz?

C.A. Zaalberg

oud-hoogleraar Nederlands

Leiden