Onze Taal. Jaargang 50

Nederlands in den vreemde
2. Van Ceylon tot Suriname

In het verleden is het vaak voorgekomen dat talen dode talen werden en vervolgens helemaal verwenen. Toch betekende dat niet steeds een spóórloze verdwijning want doordat een ten dode opgeschreven taal bij leven kontakten had met andere talen, hebben die allerlei elementen van de nu verdwenen taal kunnen opnemen, die tot op de dag van vandaag bewaard gebleven zijn. Ik wil u daar een Nederlands voorbeeld van geven. Dat is niet zo'n moeilijke opgave, aangezien tijdens het roemruchte Nederlandse verleden onze taal uitgezwermd is over zowat alle werelddelen, het meest natuurlijk tijdens de 17e eeuw, de gouden tijd voor kooplieden en avonturiers.

Zo werd in deze tijd het verre Ceylon stukje bij beetje en in 1656 tenslotte helemaal veroverd op de Portugezen. Dat betekende ook dat er zich steeds meer Nederlanders gingen vestigen, met hun eigen taal en godsdienst en met wat verder de vorm van het leven uitmaakt. De welvarende Nederlandse kooplieden ontleenden aan hun status (en wat ze meebrachten) het nodige prestige, zodat de inheemse bevolking bij alle aan de Portugezen ontleende bestanddelen nu ook Nederlandse woorden ging overnemen.

Tot ongeveer het begin van deze eeuw bestonden er op Ceylon twee soorten Nederlands. Ten eerste het Nederlands als kompleet taalsysteem bij mensen die van de oude kolonisten afstamden. Dat het nog zo lang geduurd heeft voordat dit Nederlands voorgoed verdwenen was, is wonderlijk genoeg, want al in 1802 namen de Engelsen het heft in handen. Het Nederlands van de twééde soort wordt gevormd door het grote aantal leenwoorden dat nog steeds en misschien wel voor altijd deel uitmaakt van het Sinhale of Singalees, de officiële taal op Ceylon. Het zijn woorden voor begrippen die door de Nederlanders daar geïntroduceerd zijn; ik noem er enkele: artāpel voor

[p. 58]

aardappel, bira voor bier, säldiri voor selderie, sükiri voor suiker; klamp is kalampa geworden, trap tarappu, prop poroppa. Deze laatste drie gevallen laten zien dat de woorden aan de Singalese uitspraakgewoonten aangepast zijn, net zoals het Nederlands het Latijnse cellarium en solarium omgevormd heeft tot kelder en zolder. Zulke aanpassingen geven woorden de beste kansen op onsterfelijkheid.

In dezelfde tijd dat de Verenigde Oostindische Compagnie aktief was, werd er ook gekoloniseerd in het westen, vanaf de westkust van Afrika tot de oostkust van Brazilië. Maar anders dan op Ceylon ontstonden in deze gebieden steeds zgn. mengtalen, die gesproken werden door de inheemse bevolking, en meestal dan nog de aanwezige negerslaven, vandaar namen als Negerhollands, Negerspaans en Negerengels. Dat Negerengels wordt gesproken in Suriname en tegenwoordig ook vrij veel in Nederland, speciaal dan in Amsterdam. Meestal wordt de taal nu aangeduid met Sranan-tongo, wat ‘Surinaamse-taal’ wil zeggen.

Die nieuwe naam is eigenlijk om verschillende redenen veel beter dan dat oude woord Negerengels, want al heeft het Engels bij het ontstaan ervan een belangrijke rol gespeeld, sinds het begin van de 19e eeuw is het aandeel van die taal sterk teruggedrongen en vervangen door aan het Nederlands ontleende elementen en vervolgens geeft de naam aan dat deze taal specifiek Surinaams is. Mengtalen zoals het Sranan-tongo en ook het Negerhollands dat tot het eind van de vorige eeuw nog gesproken werd op de zgn. Deense Antillen, hebben niet alleen wóórden aan allerlei talen ontleend, maar ook uitdrukkingswijzen en zinskonstrukties. Doordat die uiteenlopende bestanddelen uit talen als het Engels, de negerdialekten aan de Goudkust en het Nederlands elkaar beïnvloeden, doen zich in deze mengtalen ontwikkelingen voor die we in de meer traditionele talen niet te zien krijgen, met de kans natuurlijk dat er van het oorspronkelijk opgenomen Nederlands niet veel meer overblijft.

Nog weer een ander soort Nederlands in den vreemde is het Surinaams-Nederlands dat o.a. gekenmerkt wordt door woorden die in Nederland vrijwel niet meer voorkomen of in een andere betekenis. Die afwijkingen van het Algemene Nederlands vinden voor een belangrijk deel hun oorzaak in het verminderde kontakt met het Nederlands hier. Het is moeilijk te voorspellen in welke richting zich dit Surinaams-Nederlands in de nieuwe politieke situatie zal gaan ontwikkelen.

J. Stroop

Instituut voor Neerlandistiek

Universiteit van Amsterdam