Onze Taal. Jaargang 50

Ophef over aanhef

Mijne Heren (1)

Mijn antwoord op de vraag over ‘Mijne Heren’ luidt heel eenvoudig: in dat geval niet ‘Mijne Heren’ gebruiken maar: ‘L.S.’. Ook in het geval dat men niet weet of er ook één of meerdere vrouwen zitting in hebben. Deze afkorting van ‘Lectori Salutem’ is dan wel geen Nederlands, ik vind dit niet zo'n bezwaar. De vertaling tot ‘den’ of ‘de lezer Heil’ lost het probleem niet op en geeft mij bovendien een nare bijsmaak. Dus: ‘L.S.’.

In brieven aan een ambtelijke instelling is een aanhef over het algemeen niet gebruikelijk als men dan ook maar besluit zonder ‘hoogachtend’ of iets dergelijks. Zeker geldt dit bij briefwisseling tussen ambtelijke instellingen onderling.

H.J. Cramer, gepens. ambtenaar

Rolde

Mijne Heren (2)

‘Mijne Heren’ behoort tot de correspondentie- en toesprakenfolklore. Het betekent eigenlijk niets meer dan dat we door het gebruik van deze aanhef het gevoel van kilte voorkomen dat ontstaat als we een brief of toespraak ‘zomaar’ beginnen.

Hetzelfde geldt voor Amice, Beste Jan, Lieve Moeder, Beminde Gelovigen, Broeders en Zusters in den Heer, Waarde Collegae enzovoort. Het houdt niets meer in, maar 't is het geijkte aanloopje. Ik heb in mijn loopbaan verscheidene keren een brief moeten schrijven aan iemand die ik in 't geheel niet waardeerde, maar die ik toch toeschreef ‘Geachte Heer...’. En ik eindigde ook nog, zoals de conventie dat wil, met ‘hoogachtend’.

Als we een toespraak beginnen en we zien in het gehoor voor ons één vrouwelijke luisteraar en verder alleen mannelijke dan beginnen we met ‘Mevrouw, Mijne Heren’. Als we meer dames zien wordt dat ‘Dames en Heren’. Ik zou de Heer Kok aanraden hetzelfde te doen bij zijn correspondentie als hij de samenstelling van het college waaraan hij schrijft kent. Verkeert hij in het onzekere over de spreiding van de seksen dan doet hij, denk ik, het beste geen aanhef te gebruiken. Ik meen dat dat in ambtelijke stukken wel vaker voorkomt. Wat doen we overigens als het alleen maar vrouwen zijn? Zeggen en schrijven we dan koelweg ‘Dames’ of ‘Mijne Dames, Waarde Dames, Lieve Dames, of Geachte Toehoorders, Waarde Lezeressen’ of zoiets?

[p. 38]

Maar weglaten bij de correspondentie, dunkt me.

Om over dit onderwerp nog even door te gaan: onlangs hoorde ik op de T.V. iemand een vergaderde menigte toespreken met ‘Congres!’ Dat klinkt me nu helemaal dwaas in de oren. Ik hoor (of zie) me al beginnen met Vereniging! Stichting! Vergadering! Club! Conferentie! Menigte! Bijeenkomst!

A. Mudde

hoofd personeelsdienst Philips

Geldrop

Mijne Heren (3)

Wat er gebruikt móét worden als er ook vrouwen in besturen en colleges zitten, zal niemand kunnen zeggen. Maar ik zou een lans willen breken voor het Nederlands-Belgische ‘Mevrouwen, Mijne Heren’.

Naar een bestuur enz., waarin één vrouw zit, zal iedereen zonder bezwaar schrijven met de aanhef: ‘Mevrouw, Mijne Heren’. Het logische equivalent daarvan is het meervoud van ‘Mevrouw’, dus ‘Mevrouwen’. Bij het aanspreken wordt nog steeds gebruikt ‘Dames en Heren’, maar als er maar één vrouw is, kan ‘Dame’ niet gebruikt worden. Van Dale zegt terecht dat dit thans niet meer beschaafd is. Daarbij komt nog dat ‘dame’ als soortnaam zich in ongunstige richting heeft ontwikkeld, in tegenstelling tot ‘heer’.

Tot nu toe heb ik dezelfde uitwijkmogelijkheden gebruikt als de heer Kok, maar ook mij bevredigde het niet. Ik zou het van harte toejuichen als ‘Mevrouwen’ het ging winnen van ‘Dames’. Het aanspreken en aanschrijven zou wat consequenter worden en daardoor ook voor vreemdelingen eenvoudiger om te leren. Maar ik denk dat ook heel wat Nederlanders en Vlamingen met een grotere eenvoud gebaat zouden zijn. Ik wil best een toezegging doen om mijn voorstel in praktijk te brengen, als dat anderen over de brug kan helpen.

Mevr. Jo Daan

Barchem

Mijne Heren (4)

De heer Kok in Eindhoven is niet de enige die moeilijkheden heeft met de aanhef van brieven aan bestuurscolleges, directies en dergelijke instanties. Ieder die brieven schrijft, heeft hiermee te kampen. De maatschappelijke ontwikkeling van de laatste tientallen jaren maakt het onmogelijk nog langer met ‘Mijne heren’ te werken.

Nu maakt de heer Kok het zich wel nodeloos moeilijk door ook ‘Geacht bestuur’ en ‘Geachte redactie’ minder gewenst te vinden. Dat zijn toch heel redelijke aansprekingen? Men richt zich hier tot een collectief, ongeacht het feit dat een der leden daarvan de correspondentie behandelt. Daarom zou ik zeggen: noem in zo'n geval steeds het collectief in de aanhef, dus ‘Geachte kerkeraad’, ‘Geachte directie’, ‘Geacht college’.

Moeilijker wordt het als je naar instanties moet schrijven als de Koninklijke Bibliotheek, het Letterkundig Museum, een dienstencentrum of een uitgeverij. Zelf heb ik tot mijn beschaming ervaren dat correspondentie met een uitgeverij, die ik netjes aanschreef als ‘Mijne, heren’, door een vrouw werd behandeld.

In deze laatste gevallen red ik me nu met ‘Lectori Salutem’ als aanhef, gevolgd door een punt. Dat klinkt nogal onpersoonlijk, maar zolang ik niet weet wie de brief leest, is dat mijns inziens geen bezwaar; bij een voortgezette correspondentie verander ik dat wel.

Ik ben er nieuwsgierig naar hoe anderen deze zaak aanpakken.

Sj. v.d. Berg, leraar Nederlands

Emmen

Mijne Heren (5)

Naar aanleiding van de vraag over de aanhef zou ik de volgende suggesties willen doen:

1. Begin met ‘Dames en Heren’

(‘Mejuffrouw, Dames en Heren’, zoals in mijn tijd eens een hoogleraar in Delft zijn college begon, hetgeen uiteraard grote hilariteit veroorzaakte, behoeft natuurlijk ook weer niet).

2. ‘Dames, Mijne Heren’

Hier is dan ‘Dames’ bedoeld als meervoud van ‘Mevrouw’ en ‘Mijne Heren’ het gebruikelijke meervoud van ‘mijnheer’. Het vreemde is dat het niet erg netjes is om een vrouw aan te spreken met ‘Dame’ maar anderzijds niet ‘Mevrouwen’ kan worden gezegd.

3. ‘(Zeer) Geachte Dames en Heren’

Ik hoop niet dat dit een germanisme is. Ik zie nl. de laatste jaren vaak op brieven uit Duitsland, waar men voorheen meestal in bedoelde gevallen helemaal geen aanhef gebruikte, ‘Sehr geehrte Damen und Herren’, nadat het eerst nog alleen ‘Sehr geehrte Herren’ was geweest.

4. ‘Mijne Dames, Mijne Heren’ of ‘Mijne Dames en Heren’ zou eventueel ook kunnen. Lijkt wat op het Frans.

5. Misschien is echter het meest simpel om gewoon ‘Mijne Heren’ te blijven gebruiken.

Immers de dames willen tegenwoordig toch dat we zeggen: Mevrouw de Directeur, ze zijn voorzitter of secretaris van het bestuur enz., dus waarom dan niet ‘Mijne Heren’ wat dan maar ontsext (of ge-unisext) moet worden. Misschien zijn ze hier in Brabant de tijd al ver vooruit, want heel vaak gebruikt men ‘hij’ en ‘zijn’ ook als men het over vrouwen of meisjes heeft. Klinkt mij nog steeds vreemd in de oren.

M.G. Herz

normalisator bij Philips Eindhoven

Mijne Heren? (6)

De heer of mevrouw Kok signaleert in het februari/maart-nummer problemen met de aanhef ‘Mijne Heren’ in brieven aan colleges, directies, enz., waarin één of meer vrouwen zitting hebben. Nu steeds meer vrouwen funkties bij dergelijke instanties bekleden, is er behoefte aan een andere aanhef. ‘Maar welke?’, vraagt Kok zich af. Voordat we proberen daarop een antwoord te geven, willen we eerst erop wijzen dat de aanhef ‘Mijne Heren’ niet alleen in de hier boven geschetste situatie gebruikelijk is, maar ook in brieven aan personen of instanties, waarvan men de sekse, respectievelijk die van hun leden, niet kent. Stilzwijgend wordt ervan uitgegaan dat het wel mannen zullen zijn. Deze onbekenden zijn tegenwoordig echter heel vaak vrouwen. U kunt zich wel voorstellen dat het voor hen vervelend is brieven te ontvangen met ‘Mijne Heren’ er boven. Daarom stellen we voor deze aanhef in de laatste situatie geheel te verbannen. Laten we òf terugkeren naar het klassieke ‘Lectori Salutem’ (LS) òf een van de volgende oplossingen kiezen.

Brieven aan één persoon van wie u sekse noch familienaam kent, kunt u ons inziens het best beginnen met ‘Geachte Heer of Mevrouw’. Kent u de achternaam wel, dan voegt u die eraan toe: ‘Geachte heer of mevrouw Jansen’.

De aanhef boven brieven aan een instantie die uit een aantal personen bestaat van wie u niet weet of ze van het vrouwelijk of het mannelijk geslacht zijn, is wat problematischer. Kok wijst termen als ‘Geacht Bestuur’, ‘Geachte Redactie’ om onduidelijke redenen af. Wij vinden ze echter een goede oplossing. Voor degenen onder u die zo'n aanhef liever niet gebruiken, zijn er de volgende andere niet-seksistische alternatieven.

Een logische uitbreiding van ‘Mijne Heren’ zou ‘Mijne Dames en Heren’ zijn. Voor zover we weten wordt dat heden ten dage niet gebruikt. Wat kan daar de reden van zijn? We vermoeden dat het onder andere komt, doordat nog steeds meer mannen dan vrouwen officiële brieven ondertekenen. Als man wil je je nog wel - symbolisch - aan een andere man onderwerpen door hem je ‘Heer’ te noemen. Maar aan

[p. 39]

een andere vrouw...? Daar komt natuurlijk nog bij dat ‘Mijn Dame’ uit de mond van een man dubbelzinnig is. Veel vrouwen zullen het dan ook niet op prijs stellen met ‘Mijne Dames’ te worden aangesproken. Kortom, dit alternatief lijkt ons niet aanbevelenswaardig.

Een tweede, niet-seksistische aanhef is ‘Geachte Dames en Heren’. Deze wordt in officiële brieven meer en meer gebruikt. Ons inziens is het een goed alternatief voor formules als ‘Geacht College’, die Kok onbevredigend noemt. Kon ‘Dame’ in kombinatie met ‘Mijn’ een wat al te bezitterige betekenis hebben, in kombinatie met ‘Geachte’ is dat beslist niet het geval. Wanneer uw brief aan een aantal vrouwen en één man is gericht, kunt u de variant ‘Geachte Dames en Heer’ gebruiken. Is het omgekeerde het geval, dan kunt u er ‘Geachte Heren en Mevrouw’ van maken.

Sommigen onder u zullen zich nog zorgen maken over de volgorde waarin de dames en heren in de aanhef moeten worden genoemd: zoals we het geleerd hebben - de dames eerst - of zoals het 't lekkerste loopt. Wat ons betreft laat u zich in dit opzicht alleen door uw taalgevoel leiden. Maar natuurlijk moet u dat zelf weten, net zo als u zelf moet bepalen of u onze aanbevelingen gaat gebruiken.

Werkgroep Taalseksisme van de

Vereniging voor Vrouwen met

Akademische Opleiding (VVAO)