Onze Taal. Jaargang 40

[p. 13]

Sexuele uitgangetjes

Honderd jaar geleden verwelkomde de geleerde taalpoliticus dr. L.A. te Winkel het vrouwelijke woord echtgenote. Het had zich nog maar schuchter aangekondigd. R.C. Bakhuizen van den Brink (1810-1865) gebruikte het, de konservatieve Jacob van Lennep (1802-1868) nog niet. Voor Te Winkel moet het een taalverrijking zijn geweest om met groen en vlaggen binnen te halen. Geslachtsverschil tussen woorden, uitgedrukt in de uitgang, net zoals in het Grieks en in het Latijn, en aansluitend bij de traditionele uitgangsfeminina werkster, barones, boerin en dievegge.

Het minimale uitgangetje -e heeft de wind mee gehad. Als het over mensen gaat, hebben we nu eenmaal de neiging om sekseverschil, ook door de keus van het voornaamwoord, in onze taal uit te drukken. Niet als het over dieren gaat: ‘Een kip die z'n ei niet kwijt kan’ in onberispelijk; maar ‘Dat kind heeft z'n glas niet leeggedronken’ kan men, benoorden de grote rivieren, niet zeggen als men weet dat de nalatige een meisje is. Nadat de merkwaardige taalwaarnemer Ph.J. Simons in verscheiden tijdschriftartikelen veel voorbeelden had aangedragen, heeft professor Van Haeringen op grond van eigen materiaal en overwegingen onze oren geopend voor de taalkundige betekenis van het sekseverschil bij mensen (en daarmee op een lijn gestelde huisdieren): in zijn boekje met de voor Duitsers zo misleidende titel Genus en Geslacht.

Ongedroomd succes

Het sekse-onderscheid heeft in honderd jaar onze taal doortrokken. Bij de tovenares, de negerin, de Zweedse en de kapster voegden zich zowel de voorzitster als de presidente, zowel de conductrice en de chauffeuse als de analiste en de passagiere. De historica en de geografe kunnen als medestudenten een neerlandica en een romaniste hebben; geen fysica of mathematica, daar verzet de ‘afkeer van gelijkluidende woorden’ zich tegen, omdat het al namen van vakken zijn. Ook andere oorzaken kunnen nog grenzen zetten. Men kan heilsoldate worden en het langs die weg zelfs tot kapiteine brengen, maar niet tot kolonelle: wordt er nog geen colonne aan een elle toevertrouwd? Voor een kampioene deinst geen sportverslaggever terug, zelf passagiere en gaste zijn gesinjaleerd; hoe komt het dat niemand zich ingenieure of chirurge noemt, terwijl anderen zich niet schamen om anesthesiste of modejournaliste te zijn?

Tenslotte zijn er ook aparte meervoudsvormen ontstaan; behalve geleerde classicae komt men niet alleen typistes, maar ook docentes en zelfs echtgenotes tegen - dit laatste ongetwijfeld een woordvorm waar Te Winkel de kippekoorts van zou hebben gekregen.

Weinig Brits taalfeminisme

In het land van de suffragettes is men veel minder precies, of sexueel geïnteresseerd: social worker, secretary, typist, cook, ze laten de landlady, de gentlewoman, de seamstress in de kou staan. Hebben de Britse feministen zich misschien zelfs verzet tegen de diskriminatie die blijkt uit woorden als waitress, ons conductrice, Schülerin, alle slechts afleidsels van schijnbaar mannelijke, in werkelijkheid doorgaans geslachtsloze woorden?

Eén poging om de diskriminatie juist te versterken kwam merkwaardig genoeg van feministische zijde. Een dame kon niet verdragen dat de mannen aparte vormen hebben voor het persoonlijke en het bezittelijke voornaamwoord (him, his) terwijl de vrouwen het met één moeten doen (her). Zij stelde voor, het ene vrouwelijke woordje te vervangen door shim en shis: ‘She loved shis husband, but he dit not love shim any more.’ Het is niet te verwachten dat onze Dolle Mina's iets overeenkomstigs zullen propageren ten aanzien van het vergelijkbare voornaamwoord haar.

Aanstelleritis

Wij leven in de eeuw van de (vervroegde en verlengde) puberteit, en het is dus niet verwonderlijk dat ook in de taalvormen het sexuele zich op de voorgrond dringt. Maar men moet het niet te gek maken. Lieden die hun kennis van Frans en Latijn niet voor zich willen houden, wekken wel eens de indruk dat die niet veel verder gaat dan woordparen als directeur / directrice en testator / testatrix.

Ze noemen namelijk een schrijfster een autrice en een leidsvrouw een mentrix. (Nestrix voor ‘vrouwelijke oudste’ zijn we nog wachtende!) Maar het Franse woord auteur heeft nou eenmaal geen femininum naast zich, en van de Griekse eigennaam Mentor kun je geen Latijnse soortnaam mentrix fabriceren. O ja, dames en heren studenten, fisca voor penningmeesteres is al even bespottelijk: fiscus betekent schatkist.

Van het taalkundige in het medische overgebracht: het is net alsof iemand die voor dokter wil worden aangezien, een heldere witte chirgurgenjas achterstevoren aantrekt.

C.A.Z.