Onze Taal. Jaargang 38

Hen en hun

De regel is eenvoudig: hun meewerkend voorwerp, hen lijdend voorwerp en na een voorzetsel: wij zagen hen en gingen met hen mee.

Maar nu de praktijk! Spraakkunsten geven aan dat dit verschil hen/hun in de schrijftaal wordt toegepast. Zoek maar eens in romans... Deirde en de zonen van Usnach van A. Roland Holst: ‘.. en elken avond was hen de duisternis vervuld van onheil.’ In een van de Sprookjes van Godfried Bomans, De Vloek, komt in het begin voor: ‘.. bovendien zult gij hun die u kwaad doen, vergeven’ en in hetzelfde verhaal een bladzijde verder: ‘.. bovendien zult gij hen die u kwaad doen, vergeven.’ Opmerkelijk is een plaats uit Peelwerkers van Coolen, die immers volkstaal geeft: ‘Moeder bindt ze den wollen das enen keer of drie rontelom hunnen hals, ze doet hen hun wanten aan’. Zou een Brabander het laatste stuk werkelijk zo zeggen? De roman van Hella Haasse, De Ingewijden, vertoont herhaaldelijk ontsporingen op dit punt: ‘de grootsheid en naaktheid van het landschap gaven hen een onbehagelijk gevoel’ (blz. 11), ‘.. het was hen een raadsel’ (blz. 20), ‘Die aandacht geldt niet alleen haar moeder, maar hen allen’ (blz. 28), ‘.. soldaten en politie zaten hen op de hielen, spionnen loerden in alle dorpen; als zij gegrepen werden, wachtte hen de doodstraf’. Men kan toch niet beweren dat Roland Holst, Bomans, Coolen of Hella Haasse geen goed Nederlands kunnen schrijven?

Het verschil hen/hun leeft niet in de gesproken taal en dat is geen wonder, want de vorm ‘hen’ is in de renaissance opzettelijk ingevoerd. ‘Hen’ na een voorzetsel is voorgeschreven in de negentiende eeuw door Weiland die zijn officiële spraakkunst naar Duits model inrichtte. Vele schrijvers - en niet de slechtste! - weten met hen/hun geen raad. Men vindt zeer weinig gedrukt ‘hun’ in plaats van ‘hen’: ik zie hun, maar wel treft men aan ‘hen’ in plaats van ‘hun’, getuige de aanhalingen hierboven. Zou het een vorm van hypercorrectie zijn? In de angst voor ‘hun’ uit de gesproken taal komt ‘hen’ op de verkeerde plaats! De zin van Coolen geeft ‘ze’. Wanneer we om ons heen de beschaafde omgangstaal van de Noordnederlanders horen, dan moeten we vaststellen dat ‘hen’ zo goed als niet voorkomt en ‘hun’... maar weinig

[p. 63]

gebruikelijk is. In onze gesprekken is het ‘ze’: ik heb ze (hen) gisteren weer gezien, die jongens; ik moet ze (hun) nog eten geven, die kippen van me. Voorzetselverbindingen met ‘ze’ komen veel minder voor maar zijn beslist niet onmogelijk. Wordt er bijvoorbeeld over mensen gesproken dan kan een zin als ‘we hebben nog vanochtend met ze gesproken’ gehoord worden. De klemtoon kan ‘ze’ niet hebben; in geval van sterke nadruk is ‘hun’ gebruikelijk: zonder hun gaan we niet uit.

Er is wel eens voorgesteld het woordje ‘hen’ geheel uit onze taal te bannen. Dit lijkt ons onverstandig; men kan immers niet beweren dat het in het geheel niet leeft. Er zullen zeker mensen zijn die het ook in hun gesproken taal kennen; in de geschreven taal vervult het onmiskenbaar zijn dienst, met name in voorzetselverbindingen. De Woordenlijst wijst er terecht op dat in een zin als ‘voor hen die vielen’ aan het woord een zekere stilistische waarde niet ontzegd kan worden. Schrijven en praten is nu eenmaal niet hetzelfde.