De Nieuwe Taalgids. Jaargang 69

[p. 139]

Appositionele NP's in het Nederlands

I Inleiding

Evelyne Delorme en Ray C. Dougherty hebben in hun artikel over Appositive NP Constructions argumenten naar voren gebracht, die, in hun ogen althans, pleiten voor een niet-transformationele aanpak van ‘Appositive NP's’ (Delorme en Dougherty 1972). Het is mijn bedoeling in dit artikel aan te tonen, dat het paradigma van woordgroepen als we men, we, men etc. zoals Delorme en Dougherty dit gepresenteerd hebben, niet geheel juist is (zie II) en dat er goede argumenten zijn om in een grammaticale beschrijving van het Nederlands dit soort constructies af te leiden van onderliggende predicaatzinnen (zie III).

II Het paradigma van woordgroepen als we men, we, men etc.

Delorme en Dougherty (1972) vergelijken drie grammatica's: (1) een grammatica van woordgroepen als we men, you policemen etc. van Postal (1966); (2) een grammatica van Smith (1964), waarin John, a good salesman, charmed them immediately wordt afgeleid van John, who was a good salesman, charmed them immediately; en (3) hun eigen voorstel om ‘Appositive NP's’ direct in de basis te genereren (‘the Appositive NP Analysis’).

Zij stellen terecht, dat Postal's analyse van woordgroepen als(1)-(3) onjuist is:

(1)	we men
(2)	you guys
(3)	we honest policemen

Postal (1966) is van mening, dat (1) we men tot dezelfde natuurlijke klasse behoort als the men, m.a.w. hij beschouwt we, you in (1)-(3) als bepaalde lidwoorden. Verder meent Postal dat het paradigma van (1) er als volgt uitziet:

(1a) *I man	(1d) we men
(1b) *you man	(1e) you men
(1c) *he man	(1f) they men

Postal: ‘It is to be taken as a minor, more or less morphophonemic fact that we do not say things like *he boy, *she girl who I like, etc.’ (p. 217). Delorme en Dougherty brengen hiertegen in, dat constructies als we, men en we men tot dezelfde natuurlijke klasse behoren als Bill, the alcoholic, we, the men, we honest policemen en (waarschijnlijk) my brother Bill. Al deze constructies moeten volgens hen altijd ‘appositive’ geïnterpreteerd worden. Op grond hiervan menen zij, dat het juiste paradigma van (1) is als (4a)-(4f):

(4a) I, a man	(4d) we, men	(of: (4d') we men)
(4b) you, a man	(4e) you, men	(of: (4e') you men)
(4c) he, a man	(4f) they, men	(of: (4f') they men)

[p. 140]

‘The appositive constructions with a plural indefinite article on the appositive NP (e.g. we men from the East Side, we peachpickers, etc.) may be spoken with or without a comma intonation separating the appositive. In this respect they are like the appositive constructions with a definite article on the appositive NP (e.g. we the people of the United States want justice; we the peachpickers, being of sound mind and body, want a union; Bill the alcoholic forgot where he lived)’ (Delorme en Dougherty 1972: 10). Voor het Nederlands liggen de zaken zeker niet zo eenvoudig; vergelijk de volgende zinnen (5a)-(7b):

(5a)	Wij, het volk van Nederland, willen gerechtigheid
(5b)	*Wij het volk van Nederland willen gerechtigheid
(6a)	Wij, de perzikplukkers, willen een vakbond
(6b)	*Wij de perzikplukkers willen een vakbond
(7a)	Willem, de alcoholist, was vergeten waar hij woonde
(7b)	*Willem de alcoholist^1 was vergeten waar hij woonde

Het feit dat de b-zinnen van (5)-(7) ongrammaticaal zijn, impliceert, dat voor het Nederlands het tweede gedeelte van het hierboven gegeven citaat (vanaf ‘In this respect...’ tot eind) niet opgaat. Maar de uitspraak die in het eerste gedeelte (‘The appositive constructions’ tot ‘the appositive’) gedaan wordt, verdoezelt vermoedelijk zowel voor het Nederlands als het Engels een belangrijk probleem: waarom corresponderen ‘Appositive NP's’ als (4d) we, men en (4d') we men beide met (4a) I, a man? Men zou verwachten, dat een volledig regelmatig paradigma van dit soort constructies als volgt zou luiden:

(8a) I, a man	(8d) we men	(8g) *I a man	(8j) we men
(8b) you, a man	(8e)you, men	(8h)*you a man	(8k) you men
(8c) he, a man	(8f) they, men	(8i) *he a man	(8m) they men

Delorme en Dougherty hebben vormen als (8g)-(8i) waarschijnlijk over het hoofd gezien: in hun artikel reppen zij er met geen woord over. Hun grammatica genereert dan wel geen vormen als *I man, *you boy² zoals Postal's grammatica, maar constructies als (8g)-(8i) kunnen door hun voorstel niet voorkomen worden. Uiteraard is deze correctie op het paradigma dat Delorme en Dougherty voorstellen

1 (7b) is grammaticaal in een situatie waarin van twee of meer ‘Willems’ sprake is; men kan in zo'n geval spreken van ‘Willem de alcoholist’ in tegenstelling tot bijvoorbeeld ‘Willem de rokkenjager’. Dit soort constructies komt men met name in geschiedenisboeken tegen: Willem de Veroveraar, Willem de Zwijger, Karel de Kale, Karel de Eerste, Karel de Tweede, Karel de Grote etc.

2 Er zijn in het Nederlands met het persoonlijk voornaamwoord jij/jou wel constructies die verdacht veel op I man, you boy lijken. Men vergelijke:
(i) Dan zal ik jou ellendeling wel es mores leren
(ii) Geef dat afwasmiddel es aan mama, jij kleine wijsneus
Hoe de relatie tussen deze vormen en paradigma (8a)-(8m) is, is mij nog onduidelijk, maar mijn indruk is, dat alleen bij ‘aanspreking’ vormen als (i) en (ii) mogelijk zijn. (Verg. Paardekooper 1971: 197).

[p. 141]

nog geen argument tegen hun hypothese dat ‘Appositive NP's’ direct in de basis gegenereerd moeten worden. Argumenten tegen dit voorstel zal ik in III behandelen.

IIIa Argumenten voor een transformationele analyse van appositionele NP's

In dit gedeelte zal ik twee argumenten geven die sterk pleiten voor een transformationele analyse van appositionele NP's en die bovendien aantonen dat de door Delorme en Dougherty voorgestelde analyse tot ad hoc-basisregels leidt.

Laten we de volgende twee grammatica's voor appositionele NP's met elkaar vergelijken. G₁, een grammatica à la Delorme & Dougherty, ziet er als volgt uit:

(9) G₁

BASISREGELS

S → NP PRP

PRP → AUX VP (Adv) (Adv) (Adv)

VP → V (NP) (PP)

NP → NP (NP)

NP → (DET) N (S)

LEXICON

Zelfst. naamw.:

Willem, alcoholist, man, ik, jij, hij, zij, wij, etc.

Determinatoren:

Enkelv.	Meerv.
de/het	de	Def
een	Ø	Indef

TRANSFORMATIES:

De Aspects-Transformaties (zie Chomsky 1965) (inclusief: RELATIVE CLAUSE REDUCTION)

Deze weergave van G₁ is een aan het Nederlands aangepaste versie van een grammatica voor appositionele NP's van de hand van Dougherty (1973: 451). Terwille van het betoog heb ik Adv-constituenten toegevoegd. Verder neem ik aan, dat Dougherty's verwijzing naar de Aspects-transformaties impliceert, dat ook zijn grammatica RELATIVE CLAUSE REDUCTION bevat.³

G₂, een grammatica die appositionele NP's transformationeel afleidt van uitbreidende relatieve zinnen, is als volgt opgebouwd:

3 Hoewel deze transformatie, zoals zoveel andere transformaties niet expliciet in Aspects behandeld wordt, is het niet erg waarschijnlijk dat Dougherty deze transformatie zal verwerpen. Onder de M.I.T.-regels van 1967 is RELATIVE CLAUSE REDUCTION wel te vinden.

[p. 142]

(10) G₂

BASISREGELS

S → NP PRP

PRP → AUX VP (Adv) (Adv) (Adv)

NP → {(NP) S/(DET) N (S)}

VP → {V (NP) (PP)/Cop Predn}

Predn → {NP/Adj}

LEXICON

Zelfst. naamw.: Willem, alcoholist, man, ik, jij, hij, zij, wij etc.

Determinatoren:

Enkelv.	Meerv.
de/het	de	Def
een	ø	Indef

TRANSFORMATIES

De Aspects-transformaties (zie Chomsky 1965) (inclusief: RELATIVE CLAUSE REDUCTION)

Zowel G₁ als G₂ kunnen zinnen met eenvoudige apposities als in (11) genereren:

(11) Willem, een alcoholist, was vergeten waar hij woonde

G₁ kent aan (11) een dieptestructuur toe, die bijna identiek is aan de oppervlaktestructuur:

(12)

G₂ kent aan (11) een dieptestructuur toe die aanzienlijk verschilt van de oppervlaktestructuur, vergelijk (13):

[p. 143]

Van (13) kan nu via RELATIVIZATION (14) afgeleid worden en van (14) door middel van RELATIVE CLAUSE REDUCTION (11):

(14)	Willem, die een alcoholist was, was vergeten waar hij woonde
(11)	Willem, een alcoholist, was vergeten waar hij woonde

G₁ en G₂ blijken dus zin (11) correct te genereren. G₁ doet dat evenwel met één regel, terwijl G₂ een heel wat groter aantal nodig heeft. Het eerste doelpunt is dus voor G₁.

Maar bij de volgende zinnen kan G₂ naar hartelust scoren; beschouw bijvoorbeeld (15)-(17):

(15)	Willem, vermoedelijk een alcoholist, was vergeten waar hij woonde
(16)	Willem, vermoedelijk eertijds een alcoholist, was vergeten waar hij woonde
(17)	Willem, vermoedelijk eertijds gedurende lange tijd een alcoholist, was vergeten waar hij woonde

G₁ staat bij zinnen als (15)-(17) machteloos buitenspel. G₂ kan bijvoorbeeld (16) gemakkelijk genereren:

[p. 144]

Na RELATIVIZATION kan dit worden:

(19)	Willem, die vermoedelijk eertijds een alcoholist was, was vergeten waar hij woonde

en na RELATIVE CLAUSE REDUCTION:

(16)	Willem, vermoedelijk eertijds een alcoholist, was vergeten waar hij woonde

Om G₁ alsnog in staat te stellen zinnen als (15)-(17) te genereren, zullen Delorme en Dougherty nu ook Adv-constituenten in de regel NP → NP (NP) moeten opnemen; een andere oplossing lijkt mij niet mogelijk. Deze regel zou daardoor als volgt uitvallen:

(20)	NP → NP (Adv) (Adv) (Adv) (NP)

Het hoeft nauwelijks betoog dat deze oplossing een ad hoc-oplossing is.⁴ Een grammatica die toch al RELATIVE CLAUSE REDUCTION bevat (zie voetnoot 3), kan zinnen als (11), (15)-(17) veel gemakkelijker via deze regel van onderliggende uitbreidende relatieve zinnen afleiden. (Deze laatste conclusie is voorlopig: in IIIc zal ik aannemelijk trachten te maken, dat een algemenere CLAUSE REDUCTION-regel bijstellingen afleidt van onderliggende predicaatzinnen.)

Er is nog een belangrijk argument om G₁ als grammatica voor appositionele NP's te verwerpen. Men beschouwe de volgende zinnen:

11)	Willem, een alcoholist, was vergeten waar hij woonde
(21)	Willem, ziek, was vergeten waar hij woonde
(22)	Willem, gebeten door de hond, was vergeten waar hij woonde
(23)	Willem, in de tuin, zag Charlotte het eerst^5

4 Motsch (1966: 93) heeft ook al gewezen op het ad hoc-karakter van een oplossing à la Delorme & Dougherty:
‘Die Benutzung des Ableitungsweges (I) [bedoeld is een herschrijfregel NP → Det N NP] führt zwangläufig zu ad hoc-lösungen. Auf diesem Wege ist keine generelle Erklärung für die Tatsache möglich, dass Appositionen Adverbien enthalten können die nicht als Konstituenten einer NP interpretierbar sind. Vergleiche zur Illustration die folgenden Beispiele:

(3)

Am Kopfende des Lagers stand eine gelbhäutige Alte, vermutlich Otterers Mutter.

(4)

Der Schwager, übrigens ein ruhiger, ordentlicher Mann, hörte sie erschrocken an.

(5)

Peter, früher mein bester Freund, hat mich sehr enttäuscht.

Es wäre eine unbefriedigende Erklärung, wollte man Adverbien in der hier gezeigten Position als Konstituenten von NP behandeln. Das würde bedeuten, dass präsubstantivische Adverbien nur in appositiven Konstruktionen von NP dominiert sein können. Mit anderen Worten, eine solche Lösung berücksichtigt nur den vorliegenden Fall, ohne ihn auf dem Hintergrund genereller syntaktischer Zusammenhänge zu beurteilen.’

5 (22) en (23) laten zien, dat niet alleen zinnen met het koppelwerkwoord zijn gereduceerd kunnen worden, maar ook zinnen met zijn als hulpwerkwoord van tijd (zie (22)) en het zelfstandig werkwoord zijn (23).

[p. 145]

G₂ genereert al deze gevallen op dezelfde wijze: een alcoholist, ziek, gebeten door een hond en in de tuin vormen wat afleiding betreft een natuurlijke klasse in deze grammatica. RELATIVE CLAUSE REDUCTION leidt deze vormen af van resp. die een alcoholist was, die ziek was, die gebeten was door een hond, die in de tuin was. Maar G₁ moet voor al deze gevallen afzonderlijke basisregels formuleren: ik veronderstel tenminste niet dat Delorme en Dougherty (21)-(23) wel als gereduceerde vormen willen beschouwen. Hoe dan ook, het is duidelijk dat G₁, in tegenstelling tot G₂, zinnen als (11), (21)-(23) niet generaliserend kan beschrijven.

IIIb Over ‘appositive excluding environments’

Smith (1964: 258, 259) heeft erop gewezen, dat uitbreidende relatieve zinnen in bepaalde omgevingen niet kunnen voorkomen. Zij geeft onder meer de volgende voorbeelden:

(24)	*He didn't eat the mango, which was overripe
(25)	*We never go to the opera house, which is in Boston
(26)	*Who wrote a novel, which was published by McGraw-Hill?

Smith: ‘Between certain transformations there is a mutual block: if one is applied the other is not, and vice versa. Such a relationship holds between negation and the A[ppositive] relative transformation. If the object of a verb has an A[ppositive] relative clause the sentence is not negated; and if the subject has undergone negation, A[ppositive] relative clauses are not embedded to subject or adverbial-object noun-phrases. [...]

This restriction applies only to object and certain adverbials. Thus the following negated sentences, whose subjects have A[ppositive] relative clauses, are grammatical.

(54)	The American contestant, who broke training, did not win the race
(55)	The novel, which was published by McGraw-Hill, was not succesful.’

Verder stelt Smith: ‘Certain question transformations and the A[ppositive] relative are also mutually exclusive. [...] The scope of the question transformation extends to an entire sentence if its subject is questioned. If the object is questioned, the subject may have an A[ppositive] relative clause: Did the accident, which was quite serious, upset them?’ (Vergelijk met deze laatste zin met name (26) hierboven.)

Smith's verklaring voor de ongrammaticaliteit van (24)-(26) komt dus neer op het volgende: als een zin een negatie-element bevat of vragend is, en bovendien een object of bepaalde bijwoordelijke bepalingen bevat, dan is een uitbreidende relatieve zin bij dat object of bij die bepalingen uitgesloten. Het is voor mijn betoog niet belangrijk in te gaan op de vraag of deze hypothese wel volstrekt juist

[p. 146]

is.⁶ Ik kan hier volstaan met de constatering dat uitbreidende relatieve zinnen in bepaalde omgevingen (zgn. ‘appositive excluding environments’) niet kunnen voorkomen. Als nu appositionele NP's wel in deze omgevingen kunnen voorkomen, dan is dat een zeer goed argument tegen de hypothese dat deze NP's in feite gereduceerde relatieve zinnen zijn. Delorme en Dougherty geven een vijftal voorbeelden van dergelijke gevallen (p. 27):

(27a)	*Did you forget me, who am your own mother!?
(27b)	Did you forget me, your own mother!?
(28a)	*He didn't like us, who are the policemen
(28b)	He didn't like us, the policemen
(29a)	*Neither of the graduate students, who were those poor chaps, was ever remembered
(29b)	Neither of the graduate students, those poor chaps, was ever remembered.
(30a)	*They never agreed with us, who are the founders of the party
(30b)	They never agreed with us, the founders of the party
(31a)	*Neither of us, who are professors, is quitting
(31b)	Neither of us professors is quitting

Ook de volgende Nederlandse zinnen, die redelijk vergelijkbaar zijn met die van Delorme en Dougherty zijn beslist ongrammaticaal.

(32a)	*Vergat jij mij, die je eigen moeder {is/ben}?
(32b)	Vergat jij mij, je eigen moeder?
(33a)	*Hij hield niet van ons, die de politieagenten zijn
(33b)	Hij hield niet van ons, de politieagenten
(34a)	*Geen van de studenten, die die arme jongens zijn, herinnerde men zich later
(34b)	Geen van de studenten, die arme jongens, herinnerde men zich later
(35a)	*Zij stemden nooit op ons, die de stichters van de partij zijn
(35b)	Zij stemden nooit op ons, de stichters van de partij
(36a)	*Geen van ons, die hoogleraren zijn, verliet de zaal
(36b)	Geen van ons hoogleraren verliet de zaal

Het is van belang op te merken, dat (34a) en (34b) ambigu zijn. Deze ambiguïteit

6 Dat is overigens niet zo. Vergelijk de volgende zinnen:

(ia)

*We gaan vandaag niet naar het operagebouw, dat in Boston is

(ib)

Naar het operagebouw, dat in Boston is, gaan we vandaag niet

(iia)

*Wat deed de jongen, die de beste van de klas was?

(iib)

Wat heeft de jongen, die de beste van de klas was, gedaan?

(ib)

zou volgens Smith's hypothese ongrammaticaal moeten zijn, terwijl (iia) dit niet had mogen zijn.

[p. 147]

wordt veroorzaakt⁷ door het aanwijzend voornaamwoord die: dit kan een ‘zuiver’ aanwijzend voornaamwoord zijn, in welk geval een parafrase mogelijk is als die arme jongens daar, maar ook is het mogelijk die op te vatten als een ‘emotioneel’ aanwijzend voornaamwoord (overigens nauwelijks meer ‘aanwijzend’). In dit laatste geval is een parafrase mogelijk als bijv. die arme jongens toch. Ook in de volgende zinnen treft men een soortgelijke appositie aan:

(37a)	Paul, die viezerik, kan niet van Lulu afblijven
(38a)	Richard, die snotjongen, is toch maar president geworden

Dit merkwaardige type bijstelling onderscheidt zich van een gewone bijstelling o.a. door een grotere verplaatsingsmogelijkheid. Men vergelijke:

(39a)	Paul, de koning van Griekenland, was getrouwd met een echte Xantippe
(39b)	*Paul was getrouwd met een echte Xantippe, de koning van Griekenland
(37b)	Paul kan niet van Lulu afblijven, die viezerik
(38b)	Richard is toch maar president geworden, die snotjongen

Appositionele constructies als in (34b), (37) en (38) laat ik hier verder buiten beschouwing. In een andere publicatie (Klein, in voorbereiding) zal ik deze apposities nauwkeuriger analyseren.

Er bestaan nog andere, mischien nog duidelijker gevallen van apposities die niet corresponderen met uitbreidende relatieve zinnen:

(40a)	*De minister van milieuzaken, die Irene Vorrink is, gebruikt geen hasj
(40b)	De minister van milieuzaken, Irene Vorrink, gebruikt geen hasj
(41a)	*Het huisdier van de Lappen, dat het rendier is, draagt een gewei
(41b)	Het huisdier van de Lappen, het rendier, draagt een gewei
(42a)	*Een vogel, die een wilde zwaan was, vloog verschrikt weg
(42g)	Een vogel, een wilde zwaan, vloog verschrikt weg

(Vergelijk Motsch 1966: 112 ev.; Klein 1974: 405, 406)

Mosch (1966) en Zwaan (1975) verklaren de ongrammaticaliteit van (40a) en (41a) terecht uit het feit dat resp. Irene Vorrink en het rendier geen predicaats-

7 ‘veroorzaakt’ is wellicht wat te sterk geformuleerd: een ‘emotioneel’ bepaald lidwoord de/het is in deze constructies ook vaak mogelijk. Vergelijk.

(ia)

Paul, de viezerik, kan niet van Lulu afblijven

(ib)

Paul kan niet van Lulu afblijven, de viezerik

De apposities in (ia) en (ib) zijn in de door mij bedoelde lezing niet de bepaalde tegenhangers van (ic) en id):

(ic)

Paul, een viezerik, kan niet van Lulu afblijven

(id)

*Paul kan niet van Lulu afblijven, een viezerik

[p. 148]

nomen is, maar subject. De oorzaak van de ongrammaticaliteit van (42a) is, voor mij althans, nog niet geheel duidelijk.⁸

8 De ongrammaticaliteit van de zin Een vogel, die een tureluur was, vloog over het weiland verklaart Zwaan als volgt: ‘Waarom is deze ongrammaticaal? die representeert een vogel. Een vogel is een tureluur kan niet, omdat Een vogel gevolgd door een vorm van het koppelwerkw. zijn en een nomen met onbepaald lidwoord categoriaal Een vertoont. (Anders dan: Een vogel vloog over het weiland, met onbepaald Een vogel, dat sterke nadruk heeft. Vergelijk neutraal: Er vloog een vogel over het weiland, de vorm bij uitstek voor een zin met onbepaald subjekt.) Iedere vogel zou dus een tureluur zijn, wat onzin is. De identiteitsstelling in de uitbr.rel. bijzin mislukt dus.’ Deze verklaring lijkt mij niet juist; vergelijk (i):

(i)

Een vogel, die witgevederd was, vloog verschrikt op

Ook voor (i), een volkomen grammaticale zin, moet Zwaan aannemen dat die een vogel representeert. Een vogel is witgevederd is net zo onmogelijk als een vogel is een tureluur, toch is (i) grammaticaal en (42a) niet.
Ik vind het betreurenswaardig, dat Zwaan zijn anti-t.g.g.-standpunt niet nader motiveert. Dit te meer, omdat hij in het verleden in heel wat taalkunde-artikelen transformatiemogelijkheden bespreekt. Zie bijv. ‘Het vinnich stralen van de son.’ In: Levende Talen 268, pg. 353-357. Dat Zwaan zijn huidige taalkundige dogma's zelf ook met een korreltje zout neemt, blijkt wel uit het feit dat hij zinnen als De mooiste stad van Nederland, Amsterdam,... rustig vergelijkt met De mooiste stad van Nederland, nl. Amsterdam,... Blijkbaar zijn dus in Zwaans taalkundige ‘theorie’ van dit moment ‘toevoegingstransformaties’ wel toegestaan, evenals ‘verplaatsingstransformaties’: De gevangene, een lange magere man, werd eindelijk binnengeleid - De gevangene werd eindelijk binnengeleid, een lange magere man (zie Zwaan 1975 : 137).

Samenvatting van IIIa en IIIb

In IIIa meen ik aangetoond te hebben dat appositionele NP's onmogelijk direct in de basis gegenereerd kunnen worden zonder een geweldig verlies aan generalisatie. In IIIb heb ik gewezen op het feit dat bijstellingen kunnen voorkomen op plaatsen waar uitbreidende relatieve zinnen onmogelijk zijn, zie (32a)-(36b) en (40a)-(42b). De enige juiste conclusie uit de feiten die ik in IIIb presenteerde, is, dat apposities niet door middel van een regel als RELATIVE CLAUSE REDUCTION afgeleid kunnen worden van uitbreidende relatieve zinnen.⁹ Deze conclusie wordt ook ondersteund door de volgende zinnen:

9 Ter verduidelijking volgen hier de redenering van Delorme & Dougherty (1972) en mijn redenering in termen van het model van Toulmin:
(i) Delorme & Dougherty:

DATUM	dus	CLAIM
Er zijn geen argumenten om appositionele NP's door middel van RELATIVE CLAUSE REDUCTION of een andere transformatie van uitbreidende relatieve zinnen af te leiden		Appositive NP's moeten direct in de basis gegenereerd worden

WARRANT
‘the deep structure looks like the surface structure until
proven otherwise’ (Dougherty 1973,
p. 453 fn 19)
(ii) mijn redenering:

DATUM	dus	CLAIM
Het is onjuist appositionele NP's direct in de basis te genereren en het is onjuist apposities d.m.v. RELATIVE CLAUSE REDUCTION af te leiden van uitbreidende relatieve zinnen
Er moet een andere transformationele oplossing gezocht worden

WARRANT Als DATUM, dan CLAIM
Als DATUM, dan CLAIM

[p. 149]

(43a)	*Frederik, die ofschoon een onstuimig man is, is soms scherpzinnig
(43b)	Frederik, ofschoon een onstuimig man, is soms scherpzinnig^10

10 De ongrammaticaliteit van de volgende zin kan ik niet verklaren:
(i) *Frederik, {aangezien/omdat} een onstuimige man, kuste Riet hartstochtelijk

IIIc Clause reduction

Onder andere op grond van (Duitse) zinnen als (40a)-(42b) heeft Motsch (1966) gewezen op de mogelijkheid apposities af te leiden van ‘parenthetische kopulasätze’. Op deze wijze is het mogelijk alle tot dusver besproken apposities (uitgezonderd bijstellingen als in (37a) en (38a)) op één en dezelfde wijze te beschrijven. Vergelijk de volgende zinnen:

(19a)	Willem - hij is/was een alcoholist - was vergeten waar hij woonde
(19)	Willem, een alcoholist, was vergeten waar hij woonde
(16a)	Willem - hij was vermoedelijk eertijds een alcoholist - was vergeten waar hij woonde
(16)	Willem, vermoedelijk eertijds een alcoholist, was vergeten waar hij woonde
(32c)	Vergat jij mij? ik ben je eigen moeder
(32b)	Vergat jij mij, je eigen moeder?!
(40c)	De minister van milieuzaken - dat is Irene Vorrink - gebruikt geen hasj
(40b)	De minister van milieuzaken, Irene Vorrink, gebruikt geen hasj
(43b)	Frederik, ofschoon hij een onstuimig man is, is soms scherpzinnig
(43c)	Frederik, ofschoon een onstuimig man, is soms scherpzinnig

(19a), (16a), (32c), (40c) en (43b) kunnen door middel van een regel die ik CLAUSE REDUCTION zal noemen, omgezet worden in resp. (19), 16), (32b),

[p. 150]

(40b) en (43c). Ook zinnen die niet met behulp van RELATIVE CLAUSE REDUCTION gegenereerd kunnen worden, kunnen dus met deze regel wel voortgebracht worden (bv. (40b) en (43c), zie hierboven).

De consequenties voor G₂ zijn de volgende. G₂ (zie IIIa) behoeft, althans voor de derivatie van appositionele NP's, niet langer RELATIVE CLAUSE REDUCTION te bevatten. Aan de grammatica dient CLAUSE REDUCTION (44) toegevoegd te worden, een optionele transformatie die geordend is voor RELATIVE MARKING (45) en RELATIVIZATION (46):

(44) CLAUSE REDUCTION
	W	[NP1	[X	NP1	AUX	zijn	Y]s]npZ
				<+ pro>
	1	2	3		4		5	6	OPT
	1	2	3		ø		5	6	⇒

(45) RELATIVE MARKING
	X	[NP1	[Y	NP1	Z]s]np	W
				< + pro >
	1	2	3	4	5	6	OPT
	1	2	3	4	5	6	⇒
				< + rel >

(46) RELATIVIZATION
	W	[NP1	[X	NP1	Y]s]np	Z
				< + pro >
				< + rel >
	1	2	3	4	5	6	OBL
	1	2	4#[3	ø	5]	6	⇒

(‘#’ betekent ‘Chomsky-adjunction’; zie voor motivering Ross 1967: 101) De verandering die CLAUSE REDUCTION teweegbrengt is de volgende:

[p. 151]

Na pruning levert dit (20) op:

Als CLAUSE REDUCTION niet wordt toegepast - de regel is optioneel - dan kunnen RELATIVE MARKING en RELATIVIZATION werken, met als uiteindelijk resultaat (14):

(14)	Willem, die een alcoholist was/is, was vergeten waar hij woonde

Als RELATIVE MARKING niet wordt toegepast, wordt de oppervlaktestructuur als (19a):

(19a)

Willem - hij is/was een alcoholist - was vergeten waar hij woonde

In beginsel geldt dezelfde beschrijving voor bijna alle andere zinnen die ik hier als voorbeeld heb gebruikt (behalve (37a) en (38a)). Toch ontstaan er bij enkele zinnen problemen, en wel omdat RELATIVE MARKING in sommige gevallen niet mag werken. Zolang er geen condities geformuleerd zijn op deze transformatie, kan niet voorkomen worden dat G₂ (32a)* Vergat jij mij, die je eigen moeder is/ben? genereert. Als we als onderliggende structuur (32c) Vergat jij mij? ik ben je eigen moeder aannemen, dan kan met CLAUSE REDUCTION (32b) Vergat jij mij, je eigen moeder? worden afgeleid. Als CLAUSE REDUCTION niet wordt

[p. 152]

toegepast, dan kan (45) RELATIVE MARKING werken, met als uiteindelijk resultaat (32a).

Dit probleem zou opgelost zijn, als we precies zouden weten welke omgevingen ‘appositive excluding’ zijn. Op dit moment kan geen enkele grammatica (ook een uitgebreidere G₁ niet!) belet worden zinnen als (32a) te produceren (zonder ad hoc-regels uiteraard). Als de notie ‘appositive excluding’ een zinvolle notie is, dan moet het mogelijk zijn haar scherper te definiëren dan thans het geval is.

Een ander probleem schept zin (40a) *De minister van milieuzaken, die Irene Vorrink is, gebruikt geen hasj. Ook deze zin wordt nu door G₂ gegenereerd. Maar dit probleem is evenmin een specifiek probleem van G₂: iedere grammatica, ook G₁ dus, moet namelijk de volgende, hier wat losjes geformuleerde conditie op RELATIVE MARKING bezitten:

(48)	Het pronomen dat < + rel > wordt toegekend, mag niet de functie van predicaatsnomen hebben

Motsch (1966) en Zwaan (1975) hebben er, zoals ik hierboven al opmerkte, terecht op gewezen, dat Irene Vorrink in (40a) subject is, en geen predicaatsnomen. Ook in (40b) De minister van milieuzaken, Irene Vorrink, gebruikt geen hasj staat Irene Vorrink in subjectsrelatie tot De minister van milieuzaken.

Een wellicht nog overtuigender voorbeeldzin dan (40a), die de juistheid van (48) bevestigt, is (49b):

(49a)	Saskia, zij daar, weet het beter dan Henk
(49b)	*Saskia, die zij daar is, weet het beter dan Henk

zij kan alleen maar de vorm voor het subject zijn. Als predicaatsnomen is deze vorm in ieder geval uitgesloten, vergelijk:

(50a)	Als ik jou was, zou ik dat niet doen
(50b)	*Als ik jij was, zou ik dat niet doen
(51a)	Ik droomde dat ik haar was
(51b)	*Ik droomde dat ik zij was

(Zie voor uitvoeriger discussie Van den Toorn (1965).

De onderliggende structuur van (49b) moet dus iets zijn als (49c):

(49c)

Saskia [zij daar]np[is]Cop[dat < + pro > weet het beter dan Henk

Een conditie als (48) voorkomt (49b).

[p. 153]

IIId Samenvatting

In dit artikel heb ik aannemelijk trachten te maken, dat (i) apposities niet direct in de basis gegenereerd kunnen worden, zoals Delorme & Dougherty (1972) hebben voorgesteld, en (ii) dat verscheidene appostitionele constructies niet door een regel als RELATIVE CLAUSE REDUCTION beschreven kunnen worden, maar wel met een regel die ik CLAUSE REDUCTION genoemd heb.

Heel wat problemen rond appositionele constructies zijn in dit artikel niet aan bod gekomen. Zo heb ik bijvoorbeeld de relatie tussen het eiland Sicilië en het eiland, Sicilië (of: wij mannen en wij, mannen) nog niet besproken, evenmin als de vraag onder welke voorwaarden bijstellingen verplaatst mogen worden. Op deze problemen hoop ik in een reeks van artikelen over de verschillende soorten predicatieve toevoegingen terug te komen.¹¹

Leusden-C, Lindenlaan 24

m. klein

11 Ik dank M.C. van den Toorn en F. van der Leek voor hun commentaar op een eerdere versie van dit artikel. De discussie met mijn collega's M. Verhaar en V. Leenheer was voor mij een belangrijke stimulans.

Bibliografie

Chomsky, N. (1965) Aspects of the theory of syntax. MIT Press, Cambridge, Massachusetts.

Delorme, Evelyne en Ray C. Dougherty (1972) ‘Appositive NP constructions: we, the men; we men; I, a man; etc.’ In: Foundations of Language 1972 (p. 1-29).

Dinneen, F.P.S.J. (ed.) (1966) Monograph Series on Languages and Linguistics 19, Georgetown University Press.

Dougherty, Ray C. (1973) ‘A Survey of Linguistic Methods and Arguments’. In: Foundations of Language 1973 (p. 423-490).

Klein, M. (1974) ‘Enkele opmerkingen over de bijstelling’. In: De nieuwe taalgids 1974 (405-411).

Klein, M. (in voorbereiding) ‘Een merkwaardige appositie’ (voorlopige titel).

Motsch, W. (1966) ‘Untersuchungen zur Apposition im Deutschen’. In: Studia Grammatica V (1966) (p. 87-132).

Paardekooper, P.C. (1971) Beknopte ABN-syntaksis, 4e dr. Den Bosch.

Postal, P. (1966) ‘On So-Called Pronouns in English’. In: Dinneen (ed). Herdrukt in Reibel and Schane, p. 201-224.

Reibel, David and S.A. Schane (eds.) (1969) Modern Studies in English, Englewood Cliffs N.J.

Ross, J.R. (1967) Constraints on Variables in Syntax. Phd. Dissertation, MIT.

Smith, C.S. (1964) ‘Determiners and Relative Clauses in a Generative Grammer of English’. In: Language 40, p. 37-52. Herdrukt in Reibel and Schane (eds.), p. 247-263.

Toorn, M.C. van den, (1965) ‘Het naamwoordelijk gezegde’. In: Levende Talen 1965 (p. 629-640).

Zwaan, F.L. (1975) ‘Enkele opmerkingen over de bijstelling’. In: De nieuwe taalgids 1975 (p. 132-137).