De Nieuwe Taalgids. Jaargang 69

[p. 118]

Wil de echte Van Deyssel opstaan?

Jan Leendert Beijers (1838-1899) was iemand die het boekenbedrijf kende als zijn broekzak. Opgeleid o.a. bij Martinus Nijhoff, richtte hij in 1865 het utrechts antiquariaat op dat zijn naam nog steeds hoog houdt; maakte voor zijn huis tal van catalogi die model stonden; trad daarnaast op als uitgever, o.a. van Beets en P.H. Ritter (sr.); en was jarenlang bestuurslid van de Vereeniging ter bevordering van de Belangen des Boekhandels. (Zie: Zuidema, NNBW IV 143 v.) Ongetwijfeld heeft hij onder vakbroeders gehoord van het onverkwikkelijk optreden van J.W. Yntema tegen G.J.A. Beyerinck (een kwestie overigens die, zoals bekend, mede de oprichting van De gids ten gevolge heeft gehad, net in het jaar vóór Beijers' geboorte): een uitgever die als publicist - eigenaar-redakteur van de Vaderlandsche letteroefeningen - een kollega had beticht van een op onoirbare wijze behaald sukses met drie prachtuitgaven.

Toch maakt deze oude rot Beijers - intussen sinds 1886 direkteur van Het nieuws van den dag - zich schuldig aan iets vergelijkbaars: hij veroordeelt op morele gronden in het boekenvakblad een roman die zojuist, in december 1887, is uitgegeven door een kollega, C.L. Brinkman te Amsterdam. Ditmaal is het niet de uitgever die reageert maar de auteur zelf, Lodewijk van Deyssel, om wiens Een liefde het gaat. In de publikaties over de pennestrijd die het boek heeft veroorzaakt is deze kleine diskussie tot dusver onopgemerkt gebleven, vermoedelijk door de marginale plaats waar zij is gevoerd. (Mijn dank aan drs. Nop Maas, die mij erop heeft geattendeerd.)

Opvallend is de slimheid waarmee de tegenstanders zich van den domme houden. Beijers door te doen alsof hij een sinds kort gevestigde reputatie niet aanvalt maar verdedigt. (Intussen raadt hij een procédé aan dat bij veroordeling-op-morele-gronden altijd effektief is geweest: ‘even doorbladeren’, d.w.z. izoleren van gelaakte passages uit het geheel.) Van Deyssel door zich te bedienen van de beproefde taktiek ‘verdeel en heers’, als wist hij niet dat in verontwaardiging over onzedelijkheid fatsoenlijke burgerlieden ook van verscheiden zuil of gezindheid elkaar makkelijk vinden.

De twee stukken verschenen in het Nieuwsblad voor den boekhandel van 1888 (55e jaargang), resp. op blz. 30 en 45 v., beide in de rubriek Ingez. stukken, gemengde berichten, enz., beide ook onder de titel Een misbruik in de Nederl. letterkunde.

J.L. Beijers schrijft op 13 januari 1888:

Het Nieuwsblad voor den Boekhandel geeft geen kritiek van nieuwe uitgaven. Zeer terecht. Toch meen ik, dat het op zijn weg ligt voor boeken te waarschuwen - een waarschuwing voor uitgevers, meer nog voor debitanten.

Er wordt misbruik gemaakt van een pseudoniem. Die pseudoniem luidt L. van Deyssel. Zooals, zoo niet iedereen, dan toch zeer velen weten wordt het pseudoniem L. van Deyssel gebezigd door een zoon van een algemeen geacht en gevierd schrijver, die door zijn kiesche taal en keurige pen een eerste plaats bekleedt onder de letterkundigen van ons land. De echte L. van Deyssel drukt de voetstappen zijns vaders. In de Amsterdammer, Weekblad voor Nederland, schrijft hij o.a.: ‘Ik vind dat ik geen slechte daad doe met zoodra middelmatigheid en wankunst zich

[p. 119]

vertoonen, ze te signaleeren.’

Al vind ik dien zin niet fraai - ik ben het volkomen met hem eens.

Nu is er een ander schrijver, die het met middelmatigheid en vooral met wankunst niet zoo nauw neemt, en die onder hetzelfde pseudoniem een roman uitgeeft, getiteld: Een Liefde.

Waarschijnlijk afgaande op den naam van L. van Deyssel heeft een zeer bekend uitgever dien roman in de wereld gezonden.

Op het terrein van walglijkheid kan er in dien roman geen sprake zijn van middelmatigheid, en wansmaak och! dat is nog maar verkeerde smaak - 't is veel te fraai voor zoo'n boek.

Acht men mij te preutsch - eilieve doorblaar even: Een Liefde.

Ik vind dat ik geen slechte daad doe uitgevers en debitanten te waarschuwen voor dien pseudo L. van Deyssel.

De echte L. van Deyssel, die strijdt tegen middelmatigheid en wansmaak, zal zonder twijfel dien pseudo L. van Deyssel wel in een letterkundig weekblad op zijn plaats zetten.

Een wet op het misbruiken van pseudoniemen schijnt meer dan noodig.

L. van Deyssel antwoordt op 18 januari:

Het zoû van een onwetenschappelijke geraaktheid getuigen, indien ik den heer J.L. Beijers, die, in No. 4 van dit Nieuwsblad, met beminnelijke ironie, het doet voorkomen alsof er twee auteurs onder den naam Van Deyssel schrijven, de een, naar zijn oordeel, goed, de ander, volgens hem, slecht, - indien ik den heer Beijers euvel duidde, dat hij over een gedeelte van mijn werk anders denkt dan ik misschien gaarne zoû zien.

Maar door het plaatsen van zijn oordeel in dit Nieuwsblad en door er een waarschuwing tegen mijn roman Een Liefde aan het adres van uitgevers en debitanten aan toe te voegen, inaugureert de heer Beijers een manier van doen, die tot nu toe in den boekhandel geheel ongebruikelijk was. En waarvan, zoo zij meer in zwang kwam, de gevolgen onberekenbaar zoûden kunnen zijn. Het Nieuwsblad zoû er zijn uitmuntend karakter van onpartijdig boekhandel-blad, dat zich buiten staatkundige, godsdienstige of letterkundige strijdvragen houdt, gedeeltelijk door kunnen verliezen.

Waar zoû de grens zijn indien liberale uitgevers of boekhandelaren tegen uitgevers van klerikale werken, en omgekeerd, indien protestantsche uitgevers tegen uitgevers van katholieke boeken, en omgekeerd, indien letterkundig anti-naturalistisch gezinde uitgevers tegen uitgevers van naturalistische geschriften, en omgekeerd, - indien die tegen elkaârs uitgaven in het Nieuwsblad gingen waarschuwen?

Ik veroorloof mij deze vraag aan de lezers van het Nieuwsblad en aan het Bestuur van de Vereeniging voor den Boekhandel voor te leggen.

Zou Van Deyssel werkelijk een antwoord hebben verwacht?

Overasselt, Vogelzang 9, november 1975

karel reijnders