De Nieuwe Taalgids. Jaargang 67

[p. 203]

Huygensiana III

In zijn berijming van Ps. 79 (J.A. Worp, De Gedichten van C. Huygens, I, 274) die het middenstuk vormt van De uytlandighe Herder, gebruikt Huygens in de eerste 8 vss twee maal een syntagma dat tot misverstand aanleiding heeft gegeven. Ik citeer (naar het enige hs ter Koninklijke Bibliotheek te 's Gravenhage, in mijn transliteratie):

Hoe lijdelicker leedt voltraenden onse ooghen
Doe 's Werelts blinder deel zijn bijtende gebas
Op sijn's gelijcken sleet, en 't menschelick medooghen
Het sorgeloos verdriet van onse zielen was;
Hoe smettelicker smert verettert nu de leden
Van dijn' gesalfde, Heer; nu die gespreijde wolck
Dijn erve, dijn besitt, dijn lot, dijn eijgenheden
Verstolpet met een zee van Mis-geloovigh Volck!

Ik vertaal de door mij gecursiveerde woordgroepen aldus: Welk een (Wat een) verdraaglijker (lichter te verdragen) leed; Welk een (Wat een) besmettelijker (ons veel dieper en vollediger aantastende) smart; met comparatieven dus, die volkomen in de context passen: de dichter vergelijkt toen (toen het katholieke Spanje tekeer ging tegen het eveneens katholieke Frankrijk) en nu (nu datzelfde Spanje zich stort op de Republiek), het veel verdraaglijker leed toen en de veel aangrijpender smart nu. Opvatting van lijdelicker als positief zou betekenen dat hij zou spreken van een best te verdragen leed, dat het leed heel goed te verdragen was, wat zijn bedoeling niet kan zijn.

Zover mij bekend, is Weijnen (Zeventiende-eeuwse Taal⁴, p. 46) de eerste geweest die deze woordgroepen betrok in een bespreking van het syntagma-type wat boser wijf:

‘Heel frequent is het gebruik van de -er-vorm na uitroepend wat, bij alle geslacht en getal: wat groter strijt, wat goddelycker glans, wat grover onbescheit.’ Na verwijzing naar Nauta en Van Helten geeft hij zelf nog twee voorbeelden en vervolgt:

‘Hetzelfde (mijn cursivering) komt ook voor na hoe:’ (volgen het eerste en vijfde van de bovengeciteerde vss).

A.M. van Duinhoven sluit zich bij Weijnen aan in zijn artikel Vier partitieve(?) constructies in het Middelnederlands (N.Tg. 65, 329), waarin hij o.a. de constructie Wat groter scadue bespreekt (p. 349 vlgg.). In zijn betoog waarin hij een compromis voorstelt tussen de opvattingen van Paardekooper (het adjectief op -er is een comparatief) en van Koelmans (die het traditionele en historisch goedgefundeerde inzicht verdedigt dat het adjectief op -er een restant is van de genitief pluraal na zelfst. wat) speelt de bovengesignaleerde hoe-groep een kleine rol:

‘Kan voor wat + adjectief nog altijd het verband met de genitivus worden verondersteld, voor het synonieme hoe is dit, evenals voor de vocatief, uitgesloten. Voor het Middelnederlands zijn me geen voorbeelden bekend, maar A. Weijnen (Zeventiende-eeuwse taal⁴, p. 46) geeft voor het 17e-eeuws twee citaten waarin ook na hoe het adjectief op -er volgt. Misschien zijn deze vormen naar analo-

[p. 204]

gie van wat + adjectief ontstaan, maar dat bewijst toch minstens dat het adjectief na wat niet als een genitief werd ervaren.’

Tenslotte neemt Hermkens (zonder verwijzing naar Weijnen of Duinhoven) deze opvatting van het hoe-syntagma over in zijn Inleiding tot het zeventiendeeeuws, p. 76. Na een korte bespreking van wat vriendelijker schijn volgt:

Dit syntagma kan ook gevormd worden met hoe, byv. Huygens, De Uytlandighe Herder, Worp I, pag. 274: 177 Hoe lijdelicker leedt = welk (nogal) draaglijk leed; 181 Hoe smettelicker smert = welke (nogal) schandelijke smart (De vertalingen zijn onjuist, vgl. boven.)

Zo kan een fout doorwerken! Alle parallellie tussen het wat- en het hoe-syntagma komt te vervallen. Deze parallellie was gebouwd op twee(!) voorbeelden die onjuist waren begrepen. Het hoe-syntagma heeft niets te maken met het wat-syntagma. Het is opgebouwd uit uitroepend hoe plus comparatief plus substantief. De wat-groep daartegenover bevat niets comparativisch', noch nu, noch in het verleden. Het compromis van Duinhoven: ‘Het adjectief op -er maakte oorspronkelijk deel uit van een partitieve genitivus pluralis, maar kan in verbinding met een nomen in het enkelvoud m.i. slechts worden beschouwd als een comparativus,’ dunkt mij verwerpelijk, omdat in deze groep noch in hedendaagse dialekten, noch in het middelnederlands en later, ‘een comparatieve gedachte is... geïmpliceerd.’ Wat valscher wijf betekende: wat een valse vrouw. Daar zit niets comparativisch' in Wat 'n skoondere jonge in hedendaags dialekt betekent net zo: wat een mooie jongen, en heeft niets vergelijkends.

Hoe men overigens over de wat-groep denken moge, de twee hoe-constructies hebben er in elk geval niets mee te maken.

Ze zijn te vergelijken met moderne syntagma's als in: Hoe veel bredere weg is dit dan die van zoëven; hoe veel schoner dageraad breekt nu aan; hoe veel verdragelijker leed is het huidige, vergeleken met het voorbije; hoe veel besmettelijker ziekte is dit, dan de doorstane enz. Met hoe alleen lukt de verbinding niet: *Hoe breder weg is dit dan enz; blijkbaar is toevoeging van veel noodzakelijk.

Amsterdam, Cliostraat 48 hs

f.l. zwaan