De Nieuwe Taalgids. Jaargang 67

Doeg; een korte impressie

Er is de laatste tijd (midden 1973) in Amsterdam een nieuw groetwoord in opkomst; het luidt doeg of eerder doe-oeg en wordt, steeds in een wat vertrouwelijke sfeer, gebezigd als men elkaar op straat tegenkomt, bij het weggaan, b.v. uit een winkel, en ook hoe langer hoe meer aan het einde van een telefoongesprek.

Het woord wordt vermeld in De Zaanse Volkstaal, nog niet in het werk van Boekenoogen, maar eerst in het tweede aanhangsel, door K. Woudt bij de herdruk ervan in 1971 daaraan toegevoegd. Dat betekent nog niet dat het woord daarom van jonge datum zou zijn. Volgens de inlichtingen die Mevr. Jo Daan van een nu 87-jarige in Krommenie geboren kennis gekregen heeft, was doeg op het einde van de 19e eeuw in de Zaanstreek heel gewoon, bij mannen, vrouwen en kinderen. Een andere Zaanse, Mevr. M. Francken, kent twee varianten: doeg in Koog, dug in Westzaan.

Woudt noemt doeg een verbastering van dag (blz. 581-2) en geeft als zijn indruk dat het woord zich vanuit de Zaanstreek verbreid heeft. Die indruk heb ik ook, alleen geloof ik dat het proces nu pas goed op gang komt: men hoort het steeds meer en, naar anderen mij meedelen ook in andere delen van Noord-Holland, ja van het land. Op een vragenlijst van het Amsterdamse Instituut voor dialectologie hebben vier korrespondenten het woord opgegeven: uit Kollum (Fr.), Baflo (Gr.), De Rijp (N.H.) en Koog aan de Zaan. Zelf hoor ik het bijna dagelijks in Landsmeer en ook in Utrecht is het al gesignaleerd.

Het opmerkelijkst is natuurlijk de alom te konstateren verbreiding in Amsterdam, voor een deel wel toe te schrijven aan de invloed van forenzendorpen als Oostzaan en Landsmeer, die nu eindelijk revanche schijnen te zullen nemen voor

[p. 146]

de eeuwenlange hinder van de Amsterdamse olievlek. Voor zover mij bekend is het nl. voor het eerst sinds eeuwen dat Amsterdam van de Zaanse en Waterlandse dorpen behalve inwoners en grondgebied nog iets anders overneemt.

Een van de oorzaken van het grote doeg-sukses ligt mijns inziens in het woord zelf. Het gewone Nederlandse groetwoord dag of daag kent, naar het schijnt, geen ‘onbeschaafde’ varianten. Een realisering met een velare klinker, zoiets als daog, is onmogelijk, tenzij ironisch of grappig bedoeld. In een taalgemeenschap nu waar de ‘beschaafde’ aa niet voorkomt (die in Amsterdam b.v.) of aanstellerig gevonden wordt, is het groetwoord daag dus een onbestaanbaar woord. Het nieuwe doeg met zijn evenzeer rekbare klinker is dan een uitermate bruikbaar substituut, vooral ook omdat de uitspraak van de oe geen gradaties in beschaafdheid kent.

Van groot belang voor de expansie van doeg lijken me ook de omstandigheden waarin zo'n groetwoord gebruikt wordt. Dat is nl. de unieke kommunikatieve situatie dat de hoorder horig aan de spreker is, te weten die van de groet. In veel gevallen is men immers gewend of geneigd om het gehoorde groetwoord met hetzelfde te beantwoorden. Wie het eerst groet bepaalt in belangrijke mate wat de ander terug zal zeggen. En als men één keer doeg gezegd heeft, komt men er niet gemakkelijk meer van af.

Toch wordt het (nog) niet door iedereen gebruikt. Doeg is, zou men kunnen zeggen, een ‘volkswoord’. Maar wat veel merkwaardiger is en wat de heer Woudt mij voor de Zaanstreek ook bevestigd heeft, is dat het naar mijn indruk tegenwoordig voornamelijk van vrouwen wordt gehoord, sterker nog, dat het in de kombinatie Nou doe-oeg uitsluitend door vrouwen onderling gebezigd wordt, b.v. ter afsluiting van een buurpraatje. Van de hierboven genoemde korrespondenten zijn er twee die spontaan hebben aangetekend dat doeg een woord van vrouwen resp. van jonge meisjes is. Ik heb het zelf zelden door mannen horen zeggen en dan nog alleen door winkeliers tegen een vertrekkende vrouwelijke klant; in zo'n geval is het trouwens toch meestal de klant die het eerst groet.

Misschien hebben vrouwen voor de rekbare oe een zwak: ik ken tenminste nog een woord met een vooral ‘vrouwelijke’ variant, nl. ja, dat als antwoord op de vraag Kom je? klinkt als joe-oe, wanneer de sprekers zich niet in elkaars nabijheid bevinden.

Landsmeer, Drakenstein 32

jan stroop