De Nieuwe Taalgids. Jaargang 63

[p. 394]

Jan Borrekens en Heyns' Cort Onderwys

Op het bestaan van Peeter Heyns' Cort ondervvys van de acht deelen der Françoischer talen werd al verschillende malen gewezen: Burger ontdekte een eksemplaar van de uitgave van 1605 in de bibliotheek van de universiteit van Rostock¹ en Sabbe nam een reproduktie van de titelpagina van deze editie over in zijn Peeter Heyns en de Nimfen uit den Lauwerboom, na een afdruk van het enig overgebleven fragment van de druk van 1571: het titelblad².

De uitgave van 1605 opent met een sonnet van Heyns aan ‘Den Eervveerdighen vviisen ende seer voorsinigen Heeren, miine Heeren de Borghermeesteren, Schepenen ende Raden der loflijcker stadt Haerlem’, waarna ‘Tot den Fransoischen Schoolmeesteren ende liefhebberen der Franscher talen’, eveneens van Heyns. Dan volgen een sonnet van Smyters, een gedicht van Spiegel ‘Tot synen vriend P. Heyns’, een sonnet gesigneerd I.B. en een ander sonnet, van de hand van Christoffel Plantin, de uitgever van het werk³.

Riemens veronderstelde dat I.B. de initialen zouden zijn van Jan Borrekens, schoolmeester te Antwerpen en onderwijzer van Peeter Heyns' zoon Zacharias⁴. Sabbe vermeldt bij dit gedicht de veronderstelling van Riemens niet; wel drukt hij het af naar de uitgave van 1605⁵. Merkwaardig genoeg zagen Riemens en Sabbe niet dat het sonnet tevens een naamdicht is dat het vermoeden van Riemens tot zekerheid maakt. Ik laat het akrostichon-sonnet hier volgen naar de uitgave van 1605.

Ieunes esprits, si de lire, d'entendre,
Et de parler François parfaitement
Avez desir, de Heyns l'enseignement
Ne dedaignez, pensant à mieux pretendre,

Bien l'a voulu à la jeunesse tendre,

Offrir en don, à fin luy briefvement
Representer du François l'ornement,
Regle certaine, & facile à apprendre.

Y a il langue entre le commun chois,

Qui soit requise autant que le François,
Voire & par tout ou la personne voise?

En vne court le meilleur courtisan,

N'est estimé non plus qu'un artisan,
S'il n'est muni de la langue Françoise.

1 Zie C.P. Burger, De Amsterdamsche boekdrukkers en uitgevers in de 16e eeuw, dl. 4, Amsterdam 1915, p. 187 e.v.

2 Maurits Sabbe, Peeter Heyns en de Nimfen uit den Lauwerboom; Bijdrage tot de Geschiedenis van het Schoolwezen in de 16e Eeuw, Antwerpen-'s Gravenhage z.j. (= Uitgaven van de Vereeniging der Antwerpsche Bibliophilen 41), p. 66 en 64.

3 Voor dit overzicht zie ook Sabbe o.c., p. 65-68.

4 K.-J. Riemens, Esquisse historique de l'enseignement du Français en Hollande du XVIe au XIXe siècle, Leiden 1919, p. 69.

5 Sabbe o.c., p. 68.

[p. 395]

Tot slot zij vermeld dat Spiegel in de Twe-spraack van 1584 uit dit gedicht citeert op p. 103, wanneer hij schrijft: ‘merckt óóck hoe de Fransoyzen/ naast korte jaren hun spraack opghepronct hebben/ zó datse nu van elck hóógh gheacht word/ dies eener zingt en dat niet zonder grond:

Voire et partout où la persone voise
En une court le meilleur courtisan
N'est estimé non plus qu 'un artisan
S'il n'est muni de la langue Fransoise.’

waarbij hij in margine vermeldt: ‘I. Barryquens’⁶. Spiegel zal dus één van de oudere edities van Heyns' werk hebben gelezen, nog voor de Twe-spraack was voltooid.

Nijmegen

g.r.w. dibbets

6 De relatie tussen Heyns en Spiegel werd gelegd door drs H.A.W. van Eyndhoven in zijn doktorale skriptie Een van de vroegste, zuid-nederlandse, bijdragen tot de nederlandse spraakkunst. ‘Cort Onderwiis’ van Peeter Heyns (Nijmegen 1964).