De Nieuwe Taalgids. Jaargang 63

[p. 377]

Deidamia aan Achilles:
Voorgangers van S.I. Wiselius

De moeder van Achilles, Thetis, verontrust voor een voorspelling, verstak bij het uitbreken van de trojaanse oorlog haar jeugdige zoon, kwansuis als een zuster van Achilles, in meisjeskleren onder de dochters van koning Lycomedes op het eiland Scyrus. Noch haar zoon noch de koningsdochter Deidamia waren er veilig. Want nadat zich daar tussen hen een liefdesverhouding had ontsponnen, kwam Ulixes naar Scyrus, en wist er Achilles onder de meisjes uit te vinden en hem te bewegen tot deelname aan de oorlog tegen Troje. Deidamia, zwanger, blijft treurend achter.

Ovidius' verzameling Heldinnebrieven is reeds in de middeleeuwen, maar eerst recht sedert de renaissance, in het latijn en in de landstalen, aan allerlei, soms verbijzonderde¹, stoffen, alom, ook in de Nederlanden, eeuwenlang met graagte nagevolgd. S.I. Wiselius (1769-1845) zag in de treurende Deidamia een hoogst aantrekkelijke figuur voor een heldinnebrief. Zijn ‘Deidamia aan Achilles’ vond bijval bij de tijdgenoot naar Wiselius vertelt². Zijn leermeester en vriend Th. van Kooten (latijns dichter van naam) was ingenomen met ‘den smaak der Oudheid, die er, zijns erachtens, in doorstraalde’. Loots las het dichtstuk voor, zonder de naam van de dichter te vermelden, ‘in het Genootschap concordia et libertate (als tellende onder zijne Leden de bevoegdste beoordelaars van een zodanige Lettervrucht)’ en Wiselius ‘mogt bemerken, dat men het voorgelezene stuk beschouwd had als een vertaling uit een Latijnschen Dichter, waarschijnlijk van de Eeuw der medicis, en alleenlijk er zich het hoofd over brak, uit welken Italiaan het mogt zijn’. Nagaande welke dichters de stof behandeld hadden, stiet Wiselius op een raadsel:

niemand, die op zijn (d.i. Ovidius') spoor zoogenaamde Heldinnebrieven of Heroïden gedicht hebben, heeft, wat mij bekend is, die beminnelijke Prinses immer sprekende of schrijvende ingevoerd of voorgesteld. Onverklaarbaar was mij dan ook dit laatste ten allen tijde.

Het is niet onverklaarbaar, het is onjuist, dat er vóór Wiselius geen heldinnebrieven ontleend zijn aan de liefdesgeschiedenis van Deidamia en Achilles. Reeds in de middeleeuwen was er een latijnse heroïde aan gewijd³. Dan is er in de verzameling heroïden van Luca Pulci (1431-1470), die herhaaldelijk gedrukt is, een brief van ‘Deidamia figluola del Re Licomede ad Acchille figluolo del Re Pelleo’⁴. En in Nederland had niemand minder dan Daniel Heinsius een latijnse heldinnebrief van Deidamia aan Achilles geschreven. In de eerste druk (1603) van zijn latijnse gedichten

1 Over ‘Christelijke Heroïden vóór Vondels Maagdebrieven’ zie Spiegel der Letteren 8 (1965), p. 212-215.

2 S.I. Wiselius, Mengel- en Tooneel Poëzy, Deel i, Amsterdam 1818, p. 145-157 ‘Deidamia aan Achilles’; de aanhalingen uit Wiselius staan in Deel ii, Amsterdam 1818, p. 179-180 en 189-190.

3 Gepubliceerd door A. Riese, ‘Deidamia an Achilles Eine mittelalterliche Heroide’, Rhein. Mus. 1879 (N.F. Bnd 34), p. 474 vv.

4 Luca Pulci, Pistole, Firenze 1513, p. a 6^r.

[p. 378]

tekent de dan drieëntwintigjarige Heinsius aan¹, dat hij in zijn jongensjaren heldinnebrieven heeft gedicht, waarvan hij er evenwel slechts twee in zijn bundel opneemt. De rest diept hij maar niet op, uit tijdgebrek en omdat hij over dit jeugdwerk niet meer tevreden is. ‘Deidamia aan Achilles’ en ‘Andromache aan Hector’ mogen het licht zien omdat de illustere Scaliger (1540-1609) er zeer mee ingenomen was geweest. In de derde druk (1610) en de latere uitgaven van zijn latijnse gedichten heeft Heinsius deze heroïden niet meer opgenomen.

Niet alleen de vermaarde Scaliger, licht van de leidse universiteit, maar nog een ander machtig beschermheer van Daniel Heinsius, Jonker Jan van der Does (Douza), zelf een latijns dichter van faam, was van de brief van Deidamia gecharmeerd. In een nederlands gedicht van 1601, dat werd opgenomen in Den Nederduytschen Helicon (1610) en in Heinsius' Nederduytsche Poemata (1616), gericht ‘aen Daniel Heins, eerst gekomen sijnde om te studeren tot Leyden’², roemt Van der Does hem als evenknie van Ovidius wegens

soo menich hoofsen brief

Geschreven op de wijs van Nasoos Heroïden,
Welck 't licht geloof door liefd' gebracht heeft in swaer strijden,

Tot nadeel van haer eer, der maechden 'tmeeste grief.

VVaer van ten deel ons wel gebleken is de proef

Vuyt Deidamiens brief aen Peleus soon gesonden,
Vol sins, van woorden rijck, ja van gelijcke vonden

Als hy te vinden plach dien 't Geetsche landt begroef,

Noch sijnd' in 'sKeysers ban, soo verre buyten Room.

Aan ‘Zoïlus geblaf’ store Heinsius zich niet in de wetenschap

dat voor al ons landt saeten

Selfs Scala u op 't hooft geplant heeft Daphnes hoet.

j.c. arens

1 D. Heinsius, Elegiarum Libri III (etc.), Lugd. Bat. 1603, p. 271.

2 Geciteerd naar Nederd. Poemata, 1616, p. 62-63 (Den Nederl. Helicon, 1610, p. 203-204).