De Nieuwe Taalgids. Jaargang 63

[p. 308]

Spectrale kriebels

De door mij samengestelde en door Het Spectrum uitgegeven reeks Spectrum van de Nederlandse letterkunde wordt sinds geruime tijd door de Nieuwe Taalgids onder vuur genomen. Het eerste artikel van dit spervuur, van de hand van W.A.P. Smit (NTg. 61, p. 254 evv.), stelde een belangrijke zaak meteen principieel; bijna alle volgende, zowel die van Smit als die van zijn opvolger in de redactie, A.L. Sötemann, komen hierop terug, maar voegen er geen nieuwe dimensies aan toe. Ik bedoel de kwestie van het overnemen van oudere teksten, zoals die door anderen wetenschappelijk zijn uitgegeven. Smit, en anderen met hem, zijn van mening dat dit in geen geval mag, zonder toestemming van de betrokken eerdere editeuren. Noch het bovenbedoelde artikel van Smit, noch een persoonlijk gesprek dat ik daarna met hem mocht hebben, noch een gesprek dat begin november 1968 te Leiden heeft plaats gehad tussen het bestuur van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde, de uitgeverij Het Spectrum en mij hebben mij geheel en al voor dat standpunt, onverkort, gewonnen. Op grond van laatstgenoemd gesprek heeft de Maatschappij over de onderhavige materie een ‘verklaring’ uitgegeven, die ook de Nieuwe Taalgids heeft gepubliceerd (het was m.i. minder juist dat dit gebeurde binnen het kader van een eigen artikel, i.c. van Sötemann; NTg. 62, p. 70 ev.). Aan de afspraak die deze verklaring memoreert, hebben de uitgeverij en ik ons sindsdien gehouden: waar dit nodig was - volgens criteria in de geest van het vermelde artikel van Smit en het gesprek te Leiden - nam Het Spectrum contact op met de desbetreffende uitgeverij om toestemming te vragen voor gebruik van een tekst; omdat Sötemann toch doorgaat op dit aambeeld te hameren (NTg. 63, p. 158), heb ik er behoefte aan dit mee te delen.

Mijn uitgangspunt bij de aanvang van mijn werk aan de reeks was als volgt. Oudere teksten - laten we, op grond van de auteurswet zeggen: ouder dan vijftig jaar, gerekend vanaf de dood van de auteur - zijn gemeenschapsbezit. Filologisch werk, verricht om een oude tekst beschikbaar te stellen, c.q. weer of beter beschikbaar te stellen, is dus uit de aard der zaak dienstbaar werk, waaruit nooit enige claim op de desbetreffende tekst kan voortvloeien. Als zo'n tekst, op een populariserende wijze, aan een breder publiek wordt aangeboden (met vermelding van de bron), gebeurt er iets wat juist in het verlengde ligt van het werk van de wetenschappelijke editor, en in feite kan zijn werk niet beter dan juist hierdoor gehonoreerd worden. Ik ben er mij sindsdien van bewust geworden, dat uit een blindelings toepassen van deze redenering - bv. waar het gaat om middelnederlandse teksten, door de wetenschappelijke editor, al of niet moeizaam, gelezen en getranscribeerd - ongewenste situaties voortkomen. Om deze te vermijden zijn nadere preciseringen en regelingen nodig. Maar het ontwerpen hiervan, en dan vanuit dèze visie, is iets anders dan eenvoudigweg de auteurswet integraal van toepassing verklaren op alle gevallen van de hier bedoelde tekstovernamen (zonder duidelijke aanwijzingen dat dit juridisch noodzakelijk is).

Tot zover de kwestie van de teksten. Een andere zaak is die van de annotaties. In zijn eerder genoemde artikel heeft W.A.P. Smit ook deze aan de orde gesteld, maar tot een (voor hem) beslissende uitspraak meende hij niet te kunnen komen. Omdat Sötemann ook op dit chapiter naderhand weer teruggekomen is - minder behoedzaam overigens dan Smit! zie NTg. 62, p. 71; 63, p. 158 - moge ik ook hierover iets zeggen. Voor het schrijven van taalkundige en zakelijke toelichtingen bij een tekst

[p. 309]

staan - afgezien van de tekst zelf - een editor diverse instrumenten ter beschikking. In de eerste plaats woordenboeken en encyclopedieën, vervolgens meer gespecialiseerde boeken en artikelen, en tenslotte de toelichtingen van eerdere editoren. Van al deze soorten materiaal heb ik gebruik gemaakt, uiteraard, vaak deze tegen elkaar afwegend. Het is dan toch niet zo vreemd dat er annotaties zijn die kwa formulering of zakelijke inhoud erg veel lijken op of zelfs identiek zijn aan die van een vroegere editor, vooral als deze juist waren of de enig mogelijke. Dat is zelfs niet te vermijden. Deze vroegere editor zal bovendien vaak dezelfde bron(nen) voor zijn annotaties gebruikt hebben. En het kan toch niet de bedoeling van mijn opponent zijn, dat een tekst, eenmaal goed geannoteerd door een editor, nooit meer opnieuw goed geannoteerd wordt, tenzij met toestemming van de eerdere editor. Dat zou ook weer tot ongewenste claimingsverschijnselen leiden. Overigens moet men m.i. in de onderhavige kwestie niet elke annotatie op zichzelf, maar het geheel van bij een tekst behorende annotaties in beschouwing nemen. Wat betreft bronvermelding bij annotaties: deze is, anders dan in het kader van een betoog, in het algemeen toch niet gebruikelijk, zeker niet in een populaire uitgave. Overigens heb ik, als ik een gegeven slechts van een vroegere editor te weten kon komen, dit erbij vermeld, en voorts heb ik in het algemeen (deel 1, Algemene inleiding, p. 11) in dank verwezen naar het werk van voorgangers.

Nog een derde thema wil ik hier aan de orde stellen. Ik meen dat de wijze waarop redacteur A.L. Sötemann schrijft over uitgever en samensteller van het Spectrum van de Nederlandse letterkunde onaanvaardbaar is. Het was tot nu toe mijn bedoeling op zijn artikelen - in een waarvan hij stellig de mogelijkheid van goede trouw mijnerzijds uitsluit (NTg. 62, p. 71) - niet te reageren. Dat ik dit nu bij dezen toch doe, komt door de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen, nl. datgene wat Sötemann recentelijk (NTg. 63, p. 158) aangaande Het altaarstuk van Drost en zijn vroegere editeur, G. Kamphuis, schrijft. Dit is, in zijn strekking, onjuist; de uitgeverij Het Spectrum nam hierover contact op met Tjeenk Willink, waarna deze zaak geregeld werd. Ik wil niet ingaan op andere onjuistheden, te snel getrokken conclusies en onwelwillende formuleringen, op één uitzondering na. Dit betreft het door Sötemann besproken geval met de Joseph in Dothan (NTg. 62, p. 70). Terwijl mijn Verantwoording in deel 13 uitdrukkelijk zegt, dat de tekst is overgenomen uit de W.B.-editie van Vondel, weigert de auteur dit aan te nemen, omdat: a. de typografie van Vondels opdracht en Inhoudt overeenstemt met die in de uitgave van L. Strengholt (Zwolle 1962); b. in vers 1351 van mijn uitgave dezelfde drukfout voorkomt als in vers 1351 van Strengholts uitgave; c. de annotaties grote overeenkomsten vertonen. Aangaande c. verwijs ik naar het voorgaande. Wat betreft a. en b. moge het volgende voor een goedgunstige lezer verhelderend zijn. Voor de kopij heb ik inderdaad Strengholts uitgave gebruikt, maar niet dan nadat de tekst hiervan woord voor woord gecollationeerd was met de tekst van de W.B.-uitgave. Hierbij is inderdaad een drukfout in Strengholts tekst over het hoofd gezien, en de typograaf heeft het zich inderdaad wat gemakkelijk gemaakt met het voorwerk. Maar niet onvermeld had mogen blijven dat verschillende andere, en ernstiger drukfouten (bijv. vers 1144, 1344, 1529, 1536) er wèl uit zijn gehaald, en conform de W.B.-editie zijn verbeterd.

Vught, 4 april 1970

m.c.a. van der heijden

[p. 310]

Naschrift

Het komt de redactie voor dat zij billijkheidshalve de heer Van der Heijden gelegenheid diende te geven het bovenstaande verweer in De nieuwe taalgids te publiceren. Op de waarde van zijn tegenwerpingen zal ik, na alles wat over de kwestie in dit tijdschrift reeds is gezegd, niet verder ingaan. De lezer oordele zelf.

Slechts één punt verdient nadere toelichting: omtrent de opneming van Drosts Altaarstuk heb ik contact gehad met de editeur, Drs. G. Kamphuis. Deze verzekerde mij dat hij op geen enkele wijze in kennis is gesteld van de overneming. Wanneer nu de uitgeverij Spectrum de zaak wèl geregeld blijkt te hebben met de uitgeverij Tjeenk Willink, schuilt in dit geval de fout bij de laatstgenoemde, die dan niet de moeite heeft genomen contact op te nemen met de tekstverzorger, hetgeen m.i. evenzeer onjuist is. Gegeven alles wat voorafgegaan is, ben ik ten onrechte op deze mogelijkheid niet verdacht geweest, waarvoor mijn excuses.

a.l.s.