De Nieuwe Taalgids. Jaargang 58

Van Acontius tot Alcontio: de rederijker ‘Elck kan falen’ en J.B. Houwaert

Onder de ‘lied'ren twintigh ses’ van de rederijker ‘Elck kan falen’ in Den Nieuwen Lust-hof van 1602 is een ‘Sonnet tot Momus’² waarin de dichter bekent:

Homeri stijl, noch Lisias practijcken,
En wist ick noyt, die conste laten blijcken.

Hij maakt hier gebruik van een plaats over stijlleer in het eerste boek van J.B. Houwaert's Pegasides Pleyn³:

Als Naso moet ghy in v veerssen vloeyende zijn,
Subtijl als Lysias, in dichten, en schrijven,
Als Cato prolixiteyt verfoeyende zijn,
By Homeri stijl soo moet ghy blijven.

Ook M. de Castelein spreekt in De Const van Rhetoriken van Lysias' ‘subtijlheyd’⁴. ‘Subtilis’ (fijn, dun) is bij Cicero en Quintilianus een vertaling van de term ‘ischnós’ (droog, dun) in de stijlleer der grieken voor de eenvoudige onopgesmukte stijl. De attische redenaar Lysias was hierin een meester. Cicero ziet in Cato stilistisch de Lysias der Romeinen⁵.

Levend in een ‘ovidiaanse eeuw’ schakeerde ‘Elck kan falen’ evenals andere kunstbroeders ovidiana in zijn werk⁶. In de landstaal was er van de Metamorphosen een

2 P. 24.

3 Ed. Delft 1615, i p. 88.

4 Gendt 1555, p. 15: ‘Subtijlheyd hier in, dede Lysias blijcken’.

5 Quintil., Inst. Or. 12.10.58; Cicero, de Orat. 3.8.61 (Lysias) en Brut. 17.65 (Cato).

6 Voor het Io-lied naar Ovidius' Metamorphosen door ‘Elck kan falen’ zie DNTg 56 (1963) p. 220. ‘Elck kan falen’ beroept zich op Ovidius in Den Nieuwen Lust-hof 1602 p. 35 (‘Naso doet 'tbediet’) en p. 54 b (‘Soo Naso ons bediet’).

[p. 396]

prozavertaling door Florianus (eerste druk 1552), van de Heroïden een berijming door Cornelis van Ghistele (eerste druk 1553)¹. Houwaert, die door ‘cleyn patientie’² in het dichten vaak slordig met het beschikbaar materiaal omsprong, heeft menig verhaal uit de Metamorphosen naar Florianus³, en een groot aantal Heroïden naar Van Ghistele⁴ verwerkt in zijn Pegasides Pleyn. Dit werk was populair bij de rederijkers⁵, bij wie sommige ovidiana misschien uit de derde hand zijn. Een curieus voorbeeld van ontlening van een ovidianum, aan Houwaert komt voor bij ‘Elck kan falen’:⁶

Alcontio braght met listen
Cidippe in 't verdriet.

Bedoeld is Acontius. Houwaert bewerkt in het derde boek van Pegasides Pleyn Van Ghistele's berijming van Cydippe's antwoord op Acontius' brief in het corpus Heroidum van Ovidius. De minnaar heet hier correct Acontius. Maar in het tweede boek had Houwaert al een tiental strofen gewijd aan de historie van Acontius en Cydippe. In het tweede boek nu is de naam van de minnaar verbasterd tot Alcontius. Houwaert variëert de uitgang naargelang de grammaticale functie (-ius, -ij, -io, -ium). De Cydippe-episode in het tweede boek begint aldus⁷:

NEmpt aen Cidippe v ierste exempele/
Die met haer moeder naer Delos spelen reysde/
Die ghesien was in Diane tempele/
Van Alcontio.

‘Elck kan falen’ heeft deze verbogen vorm zonder wijziging van de uitgang overgenomen voor het onderwerp. Hij kende wel geen latijn⁸.

j.c. arens

1 Voor benutting van de vertalingen van Florianus en Van Ghistele door P. Leenaerts vander Goes, Bredero, en de Pellikanist ‘Ick hoop een beter’ zie Neophilologus 1960 p. 220, Leidse Ts 77 (1960) p. 210-5 en 299-303.

2 Pegasides Pleyn ed. 1615, i p. 98:

In t'dichten heb ick oock cleyn patientie,
T'dicht moet soo saen ghestelt zijn, als geschreven.

3 Zie bijv. het verhaal van Aesacus en Hesperie. Ovidius, Metam. 11.771-3, vergelijkt haar vlucht met die van de hinde voor de wolf, of van de eend voor de havik. Florianus maakt hiervan (ed. Antwerpen 1608, f. 174 r): ‘vloodt van hem veel snellijcker dan eenigen hase voor die honden’. Naar Florianus Houwaert, Pegasides Pleyn ed. 1615, i p. 257:

vloodt voor hem snellijcker metten ganghe

Dan die hasen die naar de honden luysteren.

4 Zie F. van Vinckenroye, J.B. Houwaert en zijn afhankelijkheid van Cornelis van Ghisteles en D.V. Coornherts vertaalwerk, in Sp. d.L. 7 (1963-4), p. 185-203.

5 Zie F. van Vinckenroye, Wisselend beeld in de Houwaert-waardering, in Sp. d.L. 5 (1961), p. 1-17.

6 P. 48.

7 Voor het antwoord van Cydippe in het derde boek zie F. van Vinckenroye Sp. d.L. 7 (1963-4) p. 187-8. De plaats uit het tweede boek is geciteerd naar de ed. Antwerpen 1583, i p. 171 (Alcontio, -ium, -ij, -ius achtereenvolgens pp. 171-2-3-4).

8 Pleit dit niet tegen de temptatieve identificatie van ‘Elck kan falen’ met Gideon Falet(h), DNTg 56 (1963) p. 220 n. 4?