De Nieuwe Taalgids. Jaargang 58

[p. 327]

Iets over Tielman Susato's Ierste Musyckboexken

Deze ‘eerste in de Nederlanden gedrukte meerstemmige liederverzameling’ is, als ik het goed zie, nogal stiefmoederlijk behandeld. Het enige volledige exemplaar (Antwerpen 1551) berustte - en laten we hopen berust nog - in Berlijn (Kon. Bibl., volgens Van Duyse, zie ben.). Het is uitgegeven door J.C.M. van Riemsdijk in Tijdschrift voor N. Nederlandsche muziekgeschiedenis iii (1891) blz. 61 e.v. en door Fl. van Duyse Het ierste Musyckboexken van Tielman Susato, enz., uitgave xxix der Vereeniging voor Noord-Nederlands (sic!) Muziekgeschiedenis - ‘Noord-Nederlands’ fungeert hier dus blijkbaar niet als adjectief - (Amsterdam-Leipzig 1908). De tot dusver verschenen literatuur - maar die betreft meer de drukker-uitgever-musicoloog Tielman Susato (= Van Soest?), dan het muziekboekje - vindt men (maar die is mager) bij Am. Dermul en H.F. Bouchery Bibliographie betreffende de Antwerpsche Drukkers, enz.(Antwerpen-'s-Gravenhage 1938), blz. 92. De herkomst van de in dit boekje verzamelde liederen is veelal duister. Geen van onze literatuurhistorici heeft daar ooit een onderzoek naar ingesteld. Tielman Susato wordt trouwens door hen niet (Te Winkel) of terloops (Kalff, Bax in Gesch. v.d. Lett. der Nederlanden iii, blz. 247, 272) vermeld.

Vervolgens valt het op, dat de woordenboeken (MNW en WNT) citeren naar de uitgave van Van Riemsdijk (zie boven), ofschoon de indertijd door C.H.A. Kruyskamp samengestelde Bronnenlijst, eerste aanvulling blz. 14 alleen de - nergens in WNT aangehaalde - uitgave van Van Duyse noemt (zie bijv. WNT i.v. Klikkebil, Poelen (i, bet. ii, 3 en Spil i), bet. 1 ; de Antwerpenaar is daar (t.w. in die Bronnenlijst) opgenomen onder de S.; elders plaatst men hem onder T; waarom geen verwijzing bij de T. naar de S?) Voor MNW ligt het veel gunstiger: Bouwstoffen no. 839 noemt man en paard.

Nog vreemder is het, dat WNT - alweer als ik het goed zie - uitsluitend het eerste couplet van lied 8 (naar de uitgave van Van Duyse) heeft gekend, althans gebruikt en de rest genegeerd. Het lied luidt in zijn geheel als volgt:

Myn boel heet my cleker bille
noit en was ic dus ghepoelt!
Omdat ic haspe mijn spille
Tsavens daer men druck verfoeit

Hy meent dat ic buyten brille doelt
maer hy es¹ niet al verdoelt
Myn boel vaert wuyt synen zinnen
dat ic spin om goet ghewin

Myn hemdeken dat is dinne
en dat ligt in mynen zin
Wat scaet myn boel dat ic spinne
en naye niet te min.

Voor het eerste couplet verwijs ik naar Klikspil in De Nieuwe Taalgids lviii, blz. 100. Wat het tweede couplet aangaat ‘buyten brille doelen’ (vs. 1) schijnt te betekenen

1 Lees: es hy?

[p. 328]

(eig.: op hol slaan - bril is dan = breil, breidel, zie de Bo, een bet., die - niet van hier, maar van elders - blijkbaar tegenzin heeft opgewekt bij de redactie van WNT (zie ald. het art. Bril (i), d.i. dl. iii, kol. 1379, vgl. echter ook ald. kol. 1384, fig. ongepaste, onbehoorlijke dingen doen). Intussen blijven 1. het bevreemdende ic ... doelt en 2. het rijke rijm doelt - verdoelt. In couplet 2, vs. 4 schijnt spinnen obsceen te zijn bedoeld (vgl. MNW i.v. Spinnen, 1e art., bet. i, 2). In hemdeken (couplet 3, vs. 1) zou ik beurs, portemonnaie willen zien (vgl. MNW 3, 320) en vs. 2 willen vertalen met ‘En dat bekommert me’. Wat de vss. 3 en 4 aangaat, daarin moet òf spinnen òf nayen obsceen zijn bedoeld. Voor nayen = coire, eertijds ook met een vrouw als subject, zie WNT 9,1346. Mijn voorkeur gaat echter uit naar spinnen, omdat dit werkwoord al eerder in de bedoelde zin is gebruikt.

j.j. mak.