‘Polyglottische’ volksetymologie
In Nathan der Weise (dat ik onlangs raadpleegde) geeft Lessing ergens de verklaring van het Turkse woord jamerlonk: het wijde overkleed van de Arabier.
Ik dacht onmiddellijk aan een woord dat ik eigenlijk hoofdzakelijk op het gehoor had leren kennen door populaire toneelstukken uit de tijd tussen 1930 en 1935, nl. chamberlook, gesproken als tsjemberloek. Toen ik de kwestie bij enkele collega's ter sprake bracht, bleken de jongeren het niet te kennen. Maar een oudere gaf me vlot de ‘verklaring’: chamber is kamer en look is hetzelfde element als in new look e.d. Voor de zekerheid legde ik het woord chamberlook nog even voor aan twee collega's-Engels. Ze wisten het zonder meer niet thuis te brengen.
Het merkwaardige is dus, dat het Turkse woord jamerlonk hier, waarschijnlijk langs het Slavisch en het Hoogduits, volksetymologisch is aangepast, maar ... aan het Engelse fonologisch systeem. Men substitueerde Turkse klanken niet door Nederlandse, maar door Engelse! En de begripsassociatie ligt op het terrein van de Engelse woordenschat, m.a.w. men meende in het onbékende woord een Engels woord te herkennen.
Het W.N.T. geeft het woord (al in 1936) onder sjamberloek en gaat uit van het Turkse jamurlyk (regenmantel) waarvan de Nederlanders chambrerloak zouden hebben gemaakt. Verder blijkt uit het W.N.T. dat Th. Asselijn het woord chamberloeken al gebruikte en op Nederlandse wijze spelde, terwijl C. Huygens Jr., die waarschijnlijk van huis uit Franse sympathieën had, chamberlouc schreef.
Ook vermeldt het W.N.T. nog chamberlou, chamberloukje, chamberloe, en chambre-cloak. Dit laatste is een combinatie van een naar het uiterlijk Frans woord en een deeltje dat op verregaande wijze verengelst is en bijna zeker een savante vertaling vormt naar kamermantel (mantel = cloak).
Ten slotte schreef Justus van Maurik op het eind van de negentiende eeuw sjamberloep zonder Franse of Engelse bestanddelen; het Nederlands woordenboek van Koenen-Endepols-Naarding (1960) spelt heel orthodox sjamberloek zoals het W.N.T., maar de anglofielen houden het op ... chamberlook met of zonder bijgedachten aan C(c)hamberlain. Zie ook J. Leenen: Volksetymologie, Taal en Tongval 1, (1949), bl. 49-58).
's-Hertogenbosch
F.K.M. MARS
Auteursrechtelijk beschermd