De Nieuwe Taalgids. Jaargang 57

Enige bijzondere uitgaven van Verwey

In de door mij bijeengebrachte documenten over De Nieuwe Gids heb ik geschreven, dat er van de bundel Van het leven twee edities bestonden. Dat was een vergissing: er zijn er drie. Men weet, dat Kloos zijn cyclus Het boek van kind en God in twee dagen - 28 en 29 september 1888 - ten huize van Van Eeden geschreven heeft. Uit de biografie van Maurits Uyldert over Verwey De jeugd van een dichter (blz. 230-231) blijkt, dat Kloos die verzen in de vriendenkring en in Verwey's tegenwoordigheid heeft voorgelezen en toen, door bepaalde uitlatingen, Verwey moet hebben gekwetst, waarover hij, in een ongedateerde brief, ‘welke zeer sterk den indruk maakt in een toestand van overspanning geschreven te zijn’, zijn spijt betuigt. Kloos zegt, dat hij zo lelijk is geweest om ‘door mijn gepraat den indruk van die mooie Verzen te bederven. [...] Wat er in die verzen voor hards en hoogs staat, daar moet je alleen de mooie kracht van zien, hoor: 't was niet leelijk in me, dat verzeker ik je, verdoemd mooi, [...]’

Kloos heeft die cyclus met nog andere gedichten aan Verwey ter plaatsing in De Nieuwe Gids toegezonden; ze werden alle in de oktober-aflevering van 1888 geplaatst. Verwey heeft ook in zeer korte tijd zijn verzen Van het leven geschreven als een antwoord op de gedichten van Kloos. Wel is waar zegt Uyldert (blz. 243), dat het zeker niet juist is om die cyclus als een rechtstreeks antwoord te beschouwen, maar ‘toch is het als een gevoels-reactie op de ontboezeming van Kloos ontstaan. Uit een aantekening onder Verwey's nagelaten papieren lezen wij, dat hij, toen Kloos in verzen tegen hem opkwam, “Van het Leven” schreef, eer hij het wist: “Maar ik kon 't niet anders doen dan door een onpersoonlijke boosheid te stellen tegenover zijn persoonlijke”’.

In een brief van 24 october 1888 aan Witsen, die toen in Londen woonde, waar Kloos bij hem verbleef, schreef hij: ‘Vrijdag zijn mijn verzen klaar en zal ik ze je sturen.’ (Vrijdag moet 27 october zijn geweest). Het bewaard gebleven exemplaar, dat hij aan Kloos zond, bevat de volgende opdracht: Voor Willem Kloos van Albert Verwey Amst. 28 October '88. Ook Witsen ontving tegelijk het boek, dat op geschept papier was gedrukt en een formaat heeft van 31½ × 23½ cm. De exemplaren voor de vrienden bevatten het niet herdrukte sonnet aan zijn vader en broer; de opdracht ‘Aan de Nagedachtenis van mijn VADER en aan mijn BROEDER draag ik dit op’ komt in alle drie edities voor. In twee staat geen uitgever vermeld, zodat men mag aannemen, dat Verwey de uitgave voor eigen rekening heeft laten drukken. Op de derde editie staat: Amsterdam, W. Versluys 1889.

Verwey had zijn bundel op 29 oktober met de volgende brief aan Witsen gezonden:

[p. 377]

Beste Wim,
Je moet maar niet boos worden hoor, om dat in-schrift. Het is het beste soevenir dat ik heb van een oogenblik, waarin jouw ernst en de mijne face à face stonden - al waren het min of meer gezichten met voiles voor. Het hele boek is trouwens een soevenir van die dagen. De eerste helft is den dag voor en den dag van je diner geschreven, de tweede de twee volgende dagen. Maar alles moet achter mekaar worden gelezen. 't Is een boek, geen bundel: zooals de verzen elkaar opvolgen heb ik ze bijna heelemaal geschreven.
In den handel komt een editie zonder 't opdracht-sonnet.
Willems exemplaar zul je hem wel geven, niewaar? Ook de bundel van juffr. Swarth.
Ja, bij 't inpakken zie ik dat ik 1e geen papier genoeg heb en 2e dat het heele pak wel te groot zal zijn voor postpakket. Ik stuur dus vandaag alleen de twee exemplaren.
Om allerlei redenen heb ik die verzen niet voor de N.G. bewaard. Ik heb er voor de N.G. trouwens nog genoeg over, die ik na deze geschreven heb. Adé
Albert

Ter toelichting nog het volgende: Het afscheidsdiner, dat Witsen voor zijn vertrek naar Londen gaf, moet vóór 13 oktober gehouden zijn. Het boek bestaat uit VI afdelingen, maar de eerste zeven sonnetten waren reeds in De Nieuwe Gids van October 1887 (blzz. 165-171) opgenomen; bij de herdruk in de Verzamelde Gedichten (1889) en het Oorspronkelijk Dichtwerk zijn ze in de afdeling ‘Tusschen vorige en volgende’ geplaatst, waarop Van het Leven volgt.

Dat de exemplaren met het opdracht-sonnet uitsluitend voor de goede vrienden bestemd waren, kon ik ook afleiden uit het feit, dat in mijn bezit is een editie, zonder dat sonnet en zonder naam van een uitgever, met de volgende opdracht: Aan Mevrouw M. de Gijselaar van Albert Verwey Nov^r '88

Andere bijzondere uitgaven van Verwey zijn Kosmos en Spaansche Reis, beide overdrukken uit het tijdschrift Van Nu en Straks. Aug. Vermeylen was naar Nederland gekomen om medewerkers te zoeken en Verwey, die geen tijdschrift tot zijn beschikking had, gaf gaarne aan het verzoek gehoor. In de vierde aflevering van dat tijdschrift is de cyclus Kosmos opgenomen. Mea Verwey heeft in een artikel Vermeylen en Verwey in het Nieuw Vlaams Tijdschrift (4e jrg., September 1949) verteld, dat iemand hem beloofd had ‘het woord Kosmos in een behoorlijke entourage van kunstig geornamenteerde houtdruk te plaatsen’, Die ‘iemand’ was R.N. Roland Holst.

De overdruk bevat op het omslag de ‘kunstig geornamenteerde houtdruk’ en het vignet onder het eerste gedicht is aan de achterkant van het omslag afgedrukt. De pagina's zijn opnieuw genummerd, zoodat men feitelijk van een bundel kan spreken. Het boekje, dat 28×23 cm groot is, evenals het tijdschrift, is ook op Oud-Hollands papier gedrukt, maar bevat uiteraard geen naam van een uitgever; ook de naam van de schrijver vindt men alleen aan het einde van het gedicht. Het exemplaar, dat in mijn bezit is, bevat geen nummer.

Dit is wel het geval met de Spaansche Reis. Mijn exemplaar draagt het door Verwey geschreven nummer 12en is in blauw papier gecartonneerd. Het gedicht is opgenomen in het no VI-VII van het Vlaamse tijdschrift en verlucht met houtsneden van G.W. Dijsselhof. De opdracht ‘Aan Gerlof van Vloten’ is na de titel op een aparte bladzijde geplaatst, zodat het geheel minder een indruk maakt van een overdruk uit een tijdschrift; de paginering is in het boek vervallen, maar de drukfouten, die men reeds op een afzonderlijk blaadje in Van Nu en Straks vond, zijn in de herdruk in boekvorm niet verbeterd en achterin geplakt.

Daar èn het Vlaamse tijdschrift èn de twee bundels van Verwey weinig bekend zijn als afzonderlijke uitgaven, leek het mij belangrijk genoeg er de aandacht op te vestigen.

G.H. 's-Gravesande.