De Nieuwe Taalgids. Jaargang 56

[p. 334]

Revius bewerkt Quand ma maitresse van Ronsard

O dichters, wildy u vermaken inde minne
Vande Romeynsche of de griecsche Piërinne

Snoeyt af al watse heeft van weytsche dertelheyt.

Van domme afgody¹⁾

Wat Revius zegt van de dichtkunst der ouden, geldt natuurlijk ook voor de paganiserende dichtkunst van een Ronsard. Hij neemt hem tot voorbeeld, hij ontleent aan hem, maar met een verschil. Pindariserend in de trant van Ronsard, kiest Revius in zijn Triumph-liedt

't alderbeste stof,

Dat's Godes en des Princen lof²⁾.

God staat voorop, God en geen vreemde goden. Wat Revius aan het einde van dit lied zegt, heeft hij in de loop ervan even nadrukkelijk bewezen. Een plaats uit Horatius benuttend, zoals ook Ronsard Horatiana in zijn Pindarische oden verwerkte, geeft Revius Gode, wat geen afgoden toekomt. ‘Omdat gij u als minder dan de goden gedraagt, heerst ge’ (Dijs te minorein quòd geris imperas) wordt

Om dat ghy, Prins, u draget minder
Als God, daerom zijt ghy verwinder³⁾.

‘Daerom’ is voor Revius geen versvulling; het geeft zijn christelijk getuigenis emfase. De behoefte aan beklemtoning van zijn christelijk getuigenis is ook de kenmerkendste eigenschap van een ander gedicht, waarin Revius Ronsard navolgt, en wel van zeer nabij, maar met een verschil. In het sonnet ‘Quand ma maitresse’ viert Ronsard de schone geest van zijn geliefde in haar schoon lichaam. Dit sonnet heeft Revius bewerkt tot een hulde voor een jeugdige savante, ‘voor de geest-rijcke jonge dochter Juffr. Maria Schuyrmans’.

Quand ma maitresse au monde print

naissance

Honneur, Vertu, Grace, Savoir, Beauté
Eurent debat avec la Chasteté
Qui plus auroit sus elle de puissance.

L'une vouloit en avoir joüissance,

L'autre vouloit l'avoir en son costé,
Et le debat immortel eust esté
Sans Jupiter, qui leur posa silence.

Filles, dit-il, ce n'est pas la raison

Que l'une seule avait si belle maison,
Pour-ce je veus qu'apointement on face:

L'accord fut fait: & plus soudainement

Qu'il ne l'eut dit, toutes également
En son beau cors pour jamais prindrent place.

Doe Schuyrmans kint ontfangen had het

leven

De eer, de const, de schoonheyt, en de deucht
Poogden om strijt wie hare groene jeucht
Tot gesellin van God sou zijn gegeven.

Deeen' haer wou tot inden doot aencleven,

De ander haer beloofde gonst en vreucht:
Des eens geluck scheen d' anders ongeneucht,
T' en waer dat God t' verschil had opgeheven.

Dochters, sprack hy, t' en is voorwaer geen

ree'n

Dat elck van u bewoon een huys alleen:
Dies last ick u dat ghy tesaam verdraget.

Dit wierd' gedaen. en sonder veel beraets

Sy hebben altegaer genomen plaets
(Gelijck wy sien) in dese soete maget.

Ronsard werkt het sonnet naar de terzinen toe, waarover de glans ligt van ‘si belle maison’ en ‘son beau cors’. Revius in de hulde aan de zoete maagd snoeit het amoureuze af zonder er iets gelijkwaardigs voor te brengen. ‘Gelijck wy zien’, zegt hij. Zien we wel? Ronsard zag en vierde. De terzinen hebben bij Revius aan kracht verloren. Maar Revius snijdt niet alleen de ‘weytsche dertelheyt’ uit, hij rekent ook af met de ‘domme afgody’. Die beperkte zich bij Ronsard tot het litterair gebruik van de naam Jupiter.

1) Het citaat is uit het programmatisch gedicht ‘Heydens Houwelijck’, ed. Smit I 77. Zie hierover W.A.P. Smit, De dichter Revius, Amsterdam 1928, p. 133. Het motief stamt uit de christelijke oudheid, zie Sp. d. L. 5 (1961), p. 148-9.

2) ed. Smit II 95 vs 359-60. Over Revius en Ronsard zie ed. Smit II p. 196-8 en Neophilologus 1962, p. 71 en p. 73. a. 4.

3) Horat. Od. 3.6.5; Revius, ed. Smit II 92 vs 256-7.

[p. 335]

Onschuldig mythologisch spel? Niet voor wie het Soli Deo Gloria ernst is. Revius vervangt de mythologische door de theologische sluitsteen: God. Maar niet alleen dat: zoals Ronsard in de eerste terzine met ‘si belle maison’ preludieert op ‘son beau cors’ van de tweede terzine, zo prepareert Revius de beslissing Gods in het tweede kwatrijn al in de eerste kwatrijn met ‘van God sou zijn gegeven’. De kwatrijnen krijgen bij Revius meer nadruk. Het zwaartepunt is verlegd. Revius werkt niet naar de terzinen toe, hij werkt de kwatrijnen uit. Hij komplimenteert de geestrijke jonge dochter, maar hij sticht haar eerst. Ronsard petrarciseert, Revius emendeert en reformeert. Zijn stof is Godes en haar lof, in die volgorde.

J.C. Arens.

4) Ed. crit. P. Laumonier VII (1934), p. 151. Misschien heeft Ronsard, zegt Laumonier voorzichtig, zich voor zijn sonnet geinspireerd op een epigram van de vijftiende-eeuwse neolatijnse dichter Mich. Marullus (die door Ronsard uitvoerig benut is). Het epigram van Marullus (ed. A. Perosa, Turici 1951, p. 40, Epigr. II. XXIX), op Lorenzo de' Medici (II Magnifico) klimt vernuftig in drie trappen van telkens twee disticha op. Om de knaap Lorenzo zouden eens verschillende goden gestreden hebben: Juno biedt heerschappij, Pallas wijsheid, Venus schoonheid, Mars moed, Mercurius vindingrijkheid. Onder de drie goden, die het scheidsgerecht vormen, breekt nog groter geschil uit: Apollo wil de knaap, en biedt hem zijn kunst, de Muzen haar muziek, Diana kuisheid. Nu beslist Jupiter dat de knaap hun gemeenschappe lijk bezit moet zijn; het is de enige maatregel om krakeel te voorkomen. Om de knaap de volheid van eer en deugd te verlenen, schenkt hij zelf hem rechtvaardigheid en godsvrucht. Ik vermoed, dat Marullus hier een bestaand motief vernuftig heeft toegespitst en zo vernieuwd. Marullus (die niet alleen de griekse en latijnse, maar ook de itsliaanse dichters kent en benut) en Ronsard hebben misschien een gemeenschappelijk voorbeeld.

5) ed. Smit II 64-5. Op dit sonnet volgt nog een versje voor A.M. Schuermans. Revius moet nog een derde op haar gemaakt hebben. In een latijnse brief aan Daniel Heinsius van 1632 schrijft Revius, dat zij Revius voor zijn nederlandse gedichten (van 1630) bedankt heeft en gehuldigd in een latijns versje van twee disticha. (Dit versje is in het voorwerk van de pseudo-druk van 1634 opgenomen.) Revius schrijft het versje over voor Heinsius. Hij zegt, dat hij haar in een versje (epigrammatium) geantwoord heeft, ‘dat niet belangrijk genoeg is om nog eens geschreven te worden’. (De tekst van Revius' brief bij Posthumus Meyjes, p.L.) De kursiveringen in de aangehaalde sonnetten zijn van mij.