De Nieuwe Taalgids. Jaargang 56

[p. 269]

Poot en Willis
Een merkwaardig eksemplaar.

In zijn dissertatie over Poot hield Dr. Geerars¹⁾ zich terecht uitvoerig bezig met de moeilijkheden tussen Poot en Willis. Het is niet mijn bedoeling die geschiedenis in haar geheel weer op te halen. Ik breng enkel een en ander in herinnering dat in verband staat met de uitgaaf van Poots Mengeldichten, om daarna iets mee te delen dat als aanvulling kan dienen op wat Geerars destijds schreef.

Begin 1716 zijn de Mengeldichten voor het eerst verschenen, en wel bij de Rotterdamse boekverkoper Arnold Willis. Volgens een vermelding in het juni-nummer van de Boekzael der Geleerde Werelt van hetzelfde jaar zou er toen reeds een tweede druk van deze bundel uitgekomen zijn. Maar Geerars heeft, ondanks zijn vele nasporingen, geen eksemplaren met dit jaartal aangetroffen waarop aangegeven stond dat het er waren van een tweede druk. En. dat was ook niet mogelijk, zoals straks blijken zal. Twee jaar later, in 1718 dus, heeft Willis het bewuste boek nog eens gedrukt, waarbij hij zich, voornamelijk in spelling en in interpunktie, nogal wat veranderingen heeft veroorloofd. Ik kom daarop terug. In 1722 echter zagen Poots verzamelde Gedichten niet het licht bij Willis, maar bij Boitet, in Delft. Deze Gedichten nu heeft Willis nagedrukt, althans die welke nog niet in de Mengeldichten waren opgenomen, en wel als tweede deel en derde deel der Mengeldichten. Samen met de overige eksemplaren van zijn laatste druk, die hij nu al vier jaar in voorraad had, heeft hij de beide nieuwe delen op de markt gebracht. Eksemplaren van die samenvoeging zijn nu zeldzaamheden. Geerars heeft er maar drie aangetroffen, alle drie partikulier bezit²⁾. Tenslotte heeft Poots jongste biograaf verondersteld dat Willis het gedeelte dat hij nu pas had gedrukt - het tweede en het derde deel dus - wel afzonderlijk beschikbaar zal gesteld hebben voor de bezitters van de eerste druk der Mengeldichten én voor hen die reeds een eksemplaar bezaten van de druk van twee jaar later³⁾. Verder dan tot een veronderstelling kwam hij echter niet.

Doordat ik onlangs in 't bezit kwam van een zeer merkwaardig eksemplaar der Mengeldichten, meen ik thans de kwestie van de beide drukken uit het jaar 1716 op te kunnen lossen, en tevens het bewijs te kunnen leveren dat Willis inderdaad het tweede en het derde deel afzonderlijk beschikbaar heeft gesteld.

Om met het laatste te beginnen, mijn eksemplaar is saamgesteld uit Willis' uitgave van 1716 en het tweede en het derde deel van zes jaar later. Daar het geheel is ingebonden in een gave, achttiende-eeuwse, perkamenten band, meen ik te mogen aannemen dat het hier om een eksemplaar gaat waarvan 't eerste deel afzonderlijk gekocht werd, terwijl de eigenaar daarvan in of kort na 1722 het tweede en het derde deel erbij gekocht heeft, waarna hij de drie bundels door een goede band tot een geheel heeft laten samenvoegen. Wat dus bewijst dat Willis werkelijk het tweede en het derde deel afzonderlijk te koop heeft aangeboden.

Maar nu het andere probleem: hoe zit het met die niet teruggevonden

1) C.M. Geerars, Hubert Korneliszoon Poot (Assen 1954).

2) Geerars, a.w., blz. 70.

3) Geerars, ibidem.

[p. 270]

tweede druk van 1716? Dit punt eist een uitvoeriger behandeling. Nauwkeurig vergelijken van wat Geerars zegt over de eerste druk met de gegevens van mijn eksemplaar - dat van hetzelfde jaar is - levert aardig wat verschillen op. Dus gaat het hier om. eksemplaren van twee drukken uit hetzelfde jaar. De titelbladen zijn geheel gelijk. Ook is de indeling van de verzameling, de volgorde van de gedichten dus, volkomen identiek. In de titels der gedichten echter zijn veranderingen aangebracht. Bovendien zijn de verbeteringen die door Geerars werden opgemerkt in Willis' druk van 1718, vergeleken met die van twee jaar tevoren, in mijn eksemplaar nog maar ten dele aangebracht. Van beide groepen van verschillen geef ik als bewijs een overzicht van de voornaamste feiten.

Geerars somt op blz. 38 van zijn boek de titels der gedichten op. Verschillen met de titels in mijn eksemplaar doen zich in o.a. de volgende gevallen voor:

a. Op blz. 25 staat bij Geerars ‘Vraeg’, terwijl mijn eksemplaar dit woord als ‘Vrage’ heeft.

b. In plaats van ‘Tweede Vraeg’ op blz. 30, zoals bij Geerars, vind ik op blz. 28 ‘Tweede Antwoort.’

c. Het opschrift van het dankdicht dat op blz. 31 staat, vermeldt bij Geerars ‘K: van Gyzen’, wat bij mij ‘Kornelis’ enz. geworden is.

d. Geerars trof op blz. 35 een gedicht ‘Op de Muzykoefening van den Heere Schol’ aan, wat bij mij is uitgebreid tot ‘Op de voortreflyke Muzykoefening van den Heere Dirk Schol’.

e. In de aan dames opgedragen dichtstukken op blz. 38, 39, 80, 82, 83 en 85 vindt men bij Geerars steeds de vorm ‘Juffr:’, terwijl bij mij de volle vorm ‘Juffrou’ gegeven is.

f. Van enkele van de verjaarsgedichten - blz. 82, 83, 85 - luidt de aanhef van de titel volgens Geerars ‘Ter verjaring van’, bij mij staat er dan ‘Op het jaergetyde van’ of- blz. 85 - ‘Op het verjaergetyde van’.

g. Bij Geerars, eindelijk, geeft blz. 91 dit opschrift: ‘Ter bruiloft van A: Duim en G: van Gyzen’, dezelfde bladzij in mijn eksemplaar: ‘Ter bruilofte van Alandus Duim en Juffrou Geertruit van Gyzen’.

Het bovenstaande is bewijs genoeg dat het hier om twee drukken van hetzelfde jaar,1716, gaat. Welke daarvan nu de oudste is - het is de uitgave die Geerars zag - blijkt duidelijk uit de verschillen met de druk van twee jaar later. Ook hiervan zeven voorbeelden (zie Geerars' dissertatie, blz. 56):

I. 1716 geeft bij Geerars blz. 18 regel 12 v.o. het woordje ‘lijk’, wat in 1718 op dezelfde plaats tot ‘lyf’ geworden is.

II. 1716 geeft bij Geerars ‘Lydië’ op blz. 31 regel 4 v.b., wat in 1718 op dezelfde plaats tot ‘Lybië’ geworden is.

III. 1716 geeft bij Geerars ‘in ketens vast geklonken?’ op blz. 33 regel 6 v.o., terwijl 1718 daar ‘in ketenen geklonken?’ leest.

IV. 1716 geeft bij Geerars, blz, 104 de laatste beide regels:

‘Ik prys ze, maer volprys ze niet:
Wie zou zich daertoe spoên?’,

terwijl die beide verzen twee jaar later uitgevallen zijn.

V. In de ‘Bladtwyzer’ van 1716 is bij Geerars de vermelding van het ‘Dankdicht aen den Heere K: van Gyzen... pag. 31’ uitgevallen, terwijl die vermelding in de druk van twee jaar later wel is opgenomen.

VI. De verwijzingen naar blz. 81 en blz. 84 in de uitgave van 1716 die Geerarsgebruikte zijn in 1718 allebei verbeterd, en wel in blz. 82 en 85.

VII. Tenslotte is de titelopgave ‘Gelukkig Ongeluk’ - in Geerars' druk van

[p. 271]

1716 - in 1718 veranderd in ‘Gelukkigh Ongeluk’.

Vergelijking van dezelfde plaatsen in mijn eksemplaar met de verschillen die door Geerars werden aangetroffen, leidt tot het volgende:

In mijn druk van 1716 zijn de onder I en II vermelde woordjes niet veranderd. De onder III gegeven uitdrukking is bij mij echter wèl veranderd: er staat: ‘in ketenen geklonken?’ Wat IV betreft, de beide aangehaalde verzen staan bij mij als regel 1 en 2 op blz. 105. Verder staat het dankdicht aan Van Gyzen - zie punt V - bij mij wèl in de ‘Bladtwyzer’. Maar de verwijzingen naar blz. 81 en blz. 84 - punt VI - zijn bij mij niet verbeterd, terwijl ook de titel van ‘Gelukkig Ongeluk’ - punt VII - bij mij niet verbeterd opgegeven is.

De konklusie uit dit alles ligt voor't grijpen. Mijn eksemplaar, waarin wel enkele verbeteringen aangebracht zijn, maar niet alle die men in de druk van twee jaar later vindt, staat tussen die van 1716 zoals die door Geerars is beschreven en die van 1718 in. Derhalve moet mijn eksemplaar er een zijn van de tweede druk, waarvan het juni-nummer van de Boekzael der Geleerde Werelt van 1716 sprak: Willis heeft dus inderdaad het boek vrij gauw herdrukt, maar zonder dat dit op de titel of op andere manier werd aangegeven. Reden waarom Geerars niet kon komen met een eksemplaar waarop stond:‘Tweede druk’.

Goes.

J. Kwekkeboom.