De Nieuwe Taalgids. Jaargang 45

[p. 48]

Vroege dichterlijke publicaties van Allard Pierson.

Al noemt Dr. Boersema aan het begin van zijn uitvoerige bibliographie¹⁾ De Hongaarsche ruiter in de Utrechtsche studentenalmanak van 1850 anoniem verschenen en Bij het sterfbed van Karel I in de Almanak voor het Schoone en Goede van hetzelfde jaar gepubliceerd, toch valt er in het Algemeen Letterlievend Maandschrift²⁾ van de jaren 1848 en 1849 een tweetal gedichten te signaleren die beide onder zijn eigen naam (resp. getekend Allard Pierson en A.P.) staan afgedrukt. Het ene is getiteld Aan de hertogin van Orleans en gedateerd 9 Maart 1848, het andere is geschreven als ‘Weerklank van Lamartine's Hommage à l'Académie de Marseille’ en vermeldt de datum van 15 October 1848.

Twee onuitgegeven brieven van Allard Pierson, beide gericht aan mijn grootvader, Ds. N.H. de Graaf, vestigden mijn aandacht op bedoelde gedichten van hem die zich, getuige een eveneens onuitgegeven, aan Nicolaas Beets opgedragen, gedicht feitelijk niet als dichter wenste beschouwd te zien:

. . . . . . . . . . .
Neen, ik hoor niet in uw kringen,
Neen, 'k gevoel niet wat gij gevoelt.
. . . . . . . . . . .
Neen 'k gevoel dat in mijn aadren
Nooit gestroomd heeft dichterbloed.
Neen 'k mag uw sfeer niet naad'ren,
't Was mij anders daar zoo zoet
En zoo onuitsprekelijk goed.

Deze regels, omstreeks 1846 geschreven en door Beets onder zijn papieren bewaard, zijn van blijvende betekenis in Pierson's leven geweest: een dichterlijke natuur, maar geen dichter: zo moet men hem beschouwen die menig fraai geestelijk lied en menig zeer geslaagd gelegenheidsgedicht op zijn naam heeft staan.

Nu schrijft Pierson in de brief van 6 April 1848 aan zijn acht jaar oudere vriend die toen nog te Utrecht theologie studeerde, naar aanleiding van het zo juist gepubliceerde³⁾ gedicht:

Mag ik U zoo lastig vallen en U vragen of gij nogmaals voor mij de intermediaire wezen wilt tusschen mij en de Letterlievende Redactie van het letterl. Maadschr. en namelijk haar vragen of ik niet eenige exemplaren van: de Hertogin zou kunnen krijgen. Ik had zelf wel aan Nepveu geschreven, maar Papa vond dat het net was of ik er zoo veel gewicht aan hechtte. -
Ik weet dat het er in staat, dus wou ik geerne voor dezen en genen een los exemplaar hebben. Ik stuur U dezen zoo tusschentijds wijl ik anders bevreesd ben dat het reeds van de pers is.

Aldus verscheen in het Maart- of Aprilnummer van genoemd tijdschrift, in de afdeling Mengelwerk, een gedicht, waarvan de aanhef aldus luidt:

1) Zie Dr. K.H. Boersema: Allard Pierson. Den Haag, Nijhoff, 1924, blz. 482.

2) Onder leiding van Nepveu en Schüller bij Kemink en Zoon te Utrecht uitgegeven.

3) Zie de vijfde jaargang van de nieuwe ‘series’.

[p. 49]

Aan de Hertogin van Orleans
Adspiciunt oculis Superi mortalis justis.

Hoe schoon verschijnt gy ons! gy moeder van een kind,
Dat Orleans te kort als vader heeft bemind!
Gy moeder van een zoon die op zijn blonde lokken,
Wanneer zijn grootvaêrs kroon op 't achtbaar hoofd zou schokken,
Die torschen moest, en eens het antwoord geven zou....

De jonge dichter heeft het moment vastgelegd waarop de weduwe van de in 1842 ten gevolge van een ongeval om het leven gekomen oudste zoon van Louis Philippe op een der woelige Februari-dagen van 1848 het parlementsgebouw binnentreedt met haar oudste zoontje aan de hand. Ondanks het stormachtig tafereel dat haar daar wacht, durft zij de verontwaardiging der republikeinse parlementsleden te trotseren door hun het jongetje als de toekomstige heerser over Frankrijk te tonen. Deze moedige geste wordt niet gewaardeerd, integendeel, de fiere vorstin wordt verbannen.

In de ogen van de hedendaagse lezer van dit lange gedicht¹⁾ schijnt de ridderlijke - en wat retorische - verdediger der hertogin van Orleans ver af te staan van de stoutmoedige advocaat van Domela Nieuwenhuys, van hem die veertig jaar later met zijn brochure Een Schrede voorwaarts de socialisten de hand toestak! Ook in religieus opzicht bestaat er een grote afstand tussen de 17-jarige vurige aanhanger van Da Costa en de abstentionist uit later jaren. Maar reeds heeft de dichterlijke jongeling de man ontmoet die zijn denken blijvend zou beïnvloeden: de jeugdige hoogleraar aan de Utrechtse universiteit, C.W. Opzoomer. In de grond staan de zoon van het Réveil en de vrijdenker elkaar nader dan men zou denken, want zij kunnen elkander eenzelfde naam geven, namelijk die van ketter. Trouwens, is het woord ‘réveil’ in zijn meest algemene zin genomen niet toepasselijk op heel het leven van Allard Pierson? Heeft hij niet steeds getracht de geesten wakker te schudden?

* _* *

In een schrijven aan dezelfde vriend gericht en gedateerd 21 December 1848, maakt Pierson wederom melding van een gedicht, maar ditmaal gaat het hem er om een op handen zijnde publicatie aan te kondigen. Een zeker gevoel van eigenwaarde is de toenmalige gymnasiast niet vreemd, maar overigens maakt hij niet de indruk over het paard getild te zijn, en zelfcritiek ontbreekt hem niet; immers hij maakt zijn toekomstige zwager Nico de Graaf aldus op zijn pennevrucht attent:

Met 1^o Januari zult gij wellicht in 't letterl. Maandschrift zien en dan een vers van mij vinden dat U waarschijnlijk niet bevallen zal.
Ik meld U dit omdat gij niet uit de plaatsing van hetzelve zoude opmaken dat ik die zoo bepaald des druks waardig keur; ik had na de gegeven weigering²⁾, geen plezier een vers te zenden dat eenigszins toonde dat ik mij geëfforceerd had een mijner beste te sturen.
Beoordeel het dus in dit opzicht. -

1) De volledige tekst van 84 verzen kan de belangstellende lezer naslaan in het Algemeen letterlievend maanschrift (Utrecht, Kemink, 1848, 32ste jaargang, blz. 278-280).

2) Aan het einde van deze brief vermeldt Pierson met trots dat zijn zuster zijn ‘St. Nicolaaslied’ op straat had horen zingen, hetgeen hem enigszins tot vergoeding diende van het feit dat men een gedicht had weigeren op te nemen!

[p. 50]

En om ook dit commentaar niet te ernstig te nemen, voegt Pierson er spottend aan toe: ‘Genoeg leuterens hierover’!

Dit gedicht, waarvan wij de eerste drie verzen laten volgen¹⁾ is bedoeld als een ‘weerklank’ op Lamartine's Hommage à l'Académie de Marseille dat de dichter in zijn Voyage en Orient (1832-1833) onder de datum 28 Mei 1832 heeft opgenomen bij wijze van afscheid aan Marseille en Frankrijk, en ter motivering van zijn reis naar het Nabije Oosten. Wellicht heeft Pierson een ogenblik aan zijn toekomstige verloofde, Pauline Gildemeester, gedacht, waar hij elke der vier strophen, die telkens een enigszins ironische herhaling bevat van de romantische schildering die de Fransman van Palestina en Syrië gegeven heeft, beëindigt met de geheimzinnig klinkende uitroep: ‘Maar 'k heb gezongen aan haar voet’.

Ook ditmaal toont de jonge dichter zijn medeleven met de revolutiedagen van 1848, ‘toen de band der staten sprong’, en hij meent zich verontwaardigd te moeten afwenden van hem die voor zùlk een land zijn afscheidslied zong. Overigens hoort men in deze Weerklank van Lamartine's Hommage à l'Academie de Marseille hetzelfde geluid als in het voorafgaande:

Mijn diep gevoelde toon, van blijdschap of van weeên,
Heeft niet zijn zucht geslaakt, waar 't ijs der Pyreneeên
Den moeden wandelaar schier nederstorten doet....
Mijn zang heeft niet geruischt, herhaald door 't luide klateren
Des grooten Oceaans, der ongepeilde wateren,
Noch waar de zon, het eerst, de kimmen blozen doet:
Niet, waar de palmtak wuift, niet waar de cederen buigen,
Niet, waar ruïnen nog van vroeger glorie tuigen,

Maar 'k heb gezongen aan haar voet.

Mijn stem verhief zich niet, waar Sions koning psalmde,
Waar Jeremia's harp haar droeve weerklacht galmde,
Waar ze aan de treurwilg hangt, beroofd van kracht en moed:
Niet, waar Marseille 't oog op den Oceaan laat planen,
Niet, waar nog de echo klinkt der Helleensche zwanen,

Maar 'k heb gezongen aan haar voet.

Ik greep niet naar mijn lier, in 't land der poezijën
Waar 't volk een dichtstuk speelt van vreemde harmonijën,
Waar uw bezield papier bezoedeld wordt met bloed:
Niet, waar de Carmagnole, in de uitgevaste wijken,
De voeten hupplen doet op neergeplofte rijken,

Maar 'k heb gezongen aan haar voet²⁾.

In hetzelfde maandschrift verscheen aan het einde van genoemde jaargang, van de hand van de Kapenaar A.N.E. Changuion, een ietwat vrije vertaling naar een werk van deze dichter, getiteld Rouwklacht van Lamartine over den dood van zijn dochtertje. Lamartine en Hugo waren toen wel de bekendste Franse dichters in de ogen der Hollanders, maar Hugo was Pierson in die tijd nog te revolutionnair en werd eerder dan in dit tijdschrift in de meer vooruitstrevende Gids geduld.

Allard Pierson: een dichter? Veeleer een die bezield was met dichterlijk verlangen en als vijtienjarige reeds de verzuchting slaakte:

1) Zie hetzelfde tijdschrift (33ste jaargang, Kemink, 1848, afd. Mengelwerk).

2) In werkelijkheid verscheen het in het Februarinummer (zie zesde jaargang van de nieuwe ‘series’).

[p. 51]

 

En breidde ik stoutelijk uit mijn vlerken,

 

En vloog ik op in hooger sfeer,

 

Waar niets mijn vrije vlugt beperke,

 

Waar niets mijn vrije gangen keer....¹⁾.

Die vrijheid, hij heeft haar tenslotte gevonden in het proza - en in de gedachte: Pierson, de dichterlijke denker. -

Daniel de Graaf.

1) Dit en bovenvermeld fragment is ontleend aan een gedicht dat bij Mr. N. Beets te Amsterdam berust.