De Nieuwe Taalgids. Jaargang 44

[p. 330]

Al en soude geen peper in pensen bedyen.

Aan M. de Jong komt de eer toe, dat hij naar aanleiding van het Esbatement van den Luijstervinck r. 7:

Al souwer nimmermeer peper in pensen gedijen

de voornaamste vindplaatsen voor deze zegswijze - die ontbreekt in het Woordenboek der Nederlandse Taal en Stoett's Nederlandsche Spreekwoorden, enz. - heeft verzameld¹⁾. Ik kan daar thans nog enkele aan toevoegen, die het ons misschien tevens mogelijk maken de oorspronkelijke redactie alsmede de juiste betekenis vast te stellen.

Welnu, wij behoren allereerst te weten, dat peper en pensen bij elkaar behoren; een pens moet gepeperd zijn, anders is hij ongenietbaar. Dat kan men ook in WNT vinden, waar in dit verband o.a. van Cats wordt aangehaald:

....Mostert op de Vis en peper op de Penssen²⁾

Terecht gebruikt daarom Zacharias Heyns in zijn Dry Hooftduechden 29³⁾ de uitdrukking Daer wil geen peper in de pensen vallen ter aanduiding van een verloren of mislukte zaak. Jammer genoeg heeft juist deze laatste plaats De Jong op een dwaalspoor gebracht bij de verklaring van Luijstervinck r. 7. Weliswaar kwam hij dank zij Zacharias Heyns dichter bij de juiste betekenis dan Lyna en Van Eeghem, die in Sotslach r. 254:

al souwen de penssen sijn ongepepert

onze zegswijze niet eens hebben herkend en zodoende deze regel opvatten als: ‘al zouden de pensen nog niet zijn gepeperd’, d.w.z. ‘alsof de vorige inwijding niet reeds volstond’. De Jong herkende haar wel, maar komt onder invloed van Heyns' Dry Hooftduechden tot de onjuiste verklaring: ‘al zou de zaak voorgoed bedorven zijn’, i.c. (d.w.z. Luijstervinck r. 7): ‘al zou ik het voorgoed verbruid hebben’. Het is niet onmogelijk, dat hem hierbij ook het werkwoord gedijen parten heeft gespeeld. De redactie in het zgn. Anna-Bijns-handschrift A, refereyn XLV⁴⁾, die hem niet bekend was, heeft bedyen i.p.v. gedyen:

Al en soude gheen peper in pensen bedyen

en in die zin mogen we stellig ook de bedorven regel emenderen in het spel Van Drie Minners r. 7:

Al en souden gheen pijpers in peinse dien⁵⁾

Dit bedyen betekent in de taal der rederijkers zoveel als ‘zijn’ of ‘komen’. De ‘gemoderniseerde’ redactie in het tafelspel van Een kwakzalver en een Boer⁶⁾ luidt dan ook:

Al sou daer schier geen peper op die pansen comen

Ik meen in de lezing van hs. A en de daarop teruggaande van de Drie Minners de oorspronkelijke redactie te hebben gevonden en als eigenlijke betekenis te mogen aannemen: ‘al zou er geen peper op de pensen komen’.

1) Drie Zestiende-eeuwse Esbatementen (Amsterdam 1934) bl. 143.

2) Dl. XII, 1123.

3) Aang. in WNT tap.

4) Uitg. d.L. Soens in Leuv. Bijdr. 4, bl. 357.

5) In mijn Vier Excellente Kluchten (Antwerpen 1950) bl. 1.

6) Uitg. d.J. van Vloten in Dietsche Warande 10 (1874) bl. 110.

[p. 331]

Figuurlijk toegepast wil dit zeggen: ‘al zou het onmogelijke gebeuren’. Die betekenis past uitstekend, neen ze wordt zelfs opgedrongen, in alle verbanden, waarin we de zegswijze aantroffen. Steeds wil de spreker zeggen, dat iets ‘in elk geval’, ‘hoe dan ook’ zal gebeuren: al en soude geen peper in pensen bedyen, d.w.z. wat er ook moge gebeuren, al zou de hele wereld op zijn kop gaan staan.

J.J. Mak.