De Nieuwe Taalgids. Jaargang 42

Notities van een lezer. III.
Hoofts Ariadne en Ariosto.

Het vijfde bedrijf van Hoofts Ariadne begint met de uitbeelding van Ariadne's wanhoop, wanneer zij zich bij het ontwaken op Naxos verraderlijk door Theseus verlaten vindt. De annotatie van Leendertz - Stoett (deel II, pag. 134-138) verwijst hier naar Ovidius' Heroides X (Ariadne Theseo) en vraagt aandacht voor de volgende overeenkomsten: Ar. 1132 met Her. 36; Ar, 1153 met Her. 82; Ar. 1202 met Her, 63; Ar. 1216 met Her. 57¹⁾; bovendien had nog vermeld kunnen worden: Ar. 1171 met Her. 120.

Toch blijkt Hooft niet rechtstreeks aan Ovidius te hebben ontleend, maar door bemiddeling van Ariosto. In de tiende Zang van zijn L'Orlando Furioso beschrijft deze, hoe Olimpia door Bireno verlaten wordt - geheel naar het model van het Ariadne-verhaal; de motieven uit de tiende brief der Heroides worden vrijwel woordelijk overgenomen. Dat Hooft echter inderdaad Ariosto en niet Ovidius volgt, blijkt duidelijk uit een vergelijking van de volgende plaatsen:

{(Hooft - Ar. 1132-1134)

Hout Theseus, hout, u schip heeft niet sijn volle last.
Neemt mijn alleen noch in, dat can u luttel schaden,
Ghij voert mijn siel, mijn lijf sal u niet overladen.

{(Ovidius - Her. X, 35-36)

Quo fugis? exclamo. Scelerate revertere Theseu,

Flecte ratem. Numerum non habet illa suum.

{(Ariosto - Orl. X, st. 25, reg. 4-6)

Non ha il tuo legno la debita salma:
Fa' che lievi me ancor: poco gli nuoce
Che porti il corpo, poi che porta l'alma.

1) Abusievelijk staat er: 55.

[p. 94]

{(Hooft - Ar. 1170-1174; Ariadno spreekt zichzelf toe:)

En als ghij in ellendt eindicht u droeve leven,
En salder niemant sijn die u de oogen luick,
Niemant die u begraef, ten sij dat in haer buick
Misschien een deerlijck graf de dieren u bereijden,
Die in dees bosschen dicht haer wilde leven leijden.

{(Ovidius - Her. X, 119-120)

Ergo ego nec lacrimas matris moritura videbo,

Nec, mea qui digitis lumina condat, erit.

{(Ariosto - Orl. X, st. 28, reg. 5-8)

Di disagio morrò; nè chi mi cuopra
Gli occhi sarà, nè chi sepolcro dia,
Se forse in ventre lor non me lo danno
I lupi, ohimè! ch'in queste selve stanno.

{(Hooft - Ar. 1215-1220; Ariadne spreekt haar liefdesbed toe)

Gistr' avont ghij ontfingt ons beider moede leên,
Las! Waerom sijn wij niet int opstaen met ons tween?
Ach trouweloose borst, . . . . . . . . . . . .
. . . . Ayme, vervloeckte dach dat jck ter werelt quam!

{(Ovidius - Her. X, 56-58)

Pressimus, exclamo, te duo; redde duos.

Venimus huc ambo; cur non discedimus ambo?

Perfide, pars nostri, lectule, maior ubi est?

{(Ariosto - Orl. X, st. 27, reg. 3-6)

Iersera desti insieme a dui ricetto:
Perchè insieme al levar non siamo dui?
O perfido Bireno, o maladetto
Giorno ch'al mondo generata fui!

Van de beide andere, door Leendertz - Stoett aangegeven, parallel-plaatsen valt bij Ar. 1202 - Her. 63 niet na te gaan, of Hooft rechtstreeks dan wel via Ariosto (st. 30) aan Ovidius ontleent. Slechts de overeenkomst tussen Ar. 1153 en Her. 82 vindt bij Ariosto geen enkele steun, zodat wij daaruit moeten afleiden, dat ook de Heroides zelf Hooft bij het schrijven van de Ariadne voor ogen hebben gestaan. Maar omgekeerd vermeldt Ovidius niet de drie malen dat Ariadne op het punt staat zich in zee te werpen, zoals Ariosto's Olimpia:

La qual tre volte, a se stessa crudele,
Per affogarsi si spiccò dal lido -

(st. 26, reg. 5-6),

terwijl Hooft in Ariadne's monoloog zorgvuldig deze drie momenten aangeeft (reg. 1158, 1164-1165, 1179). En ook de regels 1149-1150:

De wint die voert u nae de stemme van mijn clagen,
Maar sneller issij in u seilen voor te jagen -

staan kennelijk onder invloed van Ariosto's

Ma i venti che portavano le vele
Per l'alto mar di quel giovene infido,
Portavano anco i prieghi e le querele
Dell' infelice Olimpia, e 'l pianto e 'l grido.

(st. 26, reg. 1-4)

W.A.P. Smit.