De Nieuwe Taalgids. Jaargang 41

[p. 171]

Het Vlaamse vraagstuk.
M.P. Herremans, La question flamande. Ed. Meurice, Bruxelles. 1948 (205 blz.).

Veel Nederlanders wisten, dat er een vlaams vraagstuk was. Maar het was ingewikkeld, want als ze vijf Vlamingen achtereenvolgens spraken, kregen ze ook achtereenvolgens vijf verschillende meningen te horen. Ook vonden velen het niet overmatig belangrijk; het was een onbeduidend vraagstuk van taal, met rare woorden als ‘eenzelvigheidskaart’; en ze begrepen niet, waarom die Belgen dat niet konden oplossen. In elk geval was het iets dat ons niet raakte. En met de taalbesluiten van omstreeks 1930 was het van de baan.

Het zo juist verschenen boek van dr. Herremans (de voorrede is gedateerd 1 Januari 1948) kan belangstellenden anders leren. En belangstellenden dienen te zijn alle Nederlanders, ook de boven aangehaalden. De tijd, dat men de vlaamse zaak met een hooghartig glimlachje kon afdoen, is des te meer voorbij, nu door de oprichting van de Benelux en het streven naar West-Europese samenwerking wederzijds begrip noodzakelijk is. Dr. Herremans is socioloog en beschouwt het vlaamse vraagstuk van vele kanten, zoals reeds uit de inhoudsopgave van z'n boek kan blijken. Na een inleiding verdeelt hij zijn beschouwingen in 4 delen. Het eerste deel, Existence et essence de la question flamande, wordt onder-ver deeld in 12 factoren: de taalkundige, de aardrijkskundige, de historische, de volkenkundige, de politieke, de culturele, de godsdienstige, de demografische, de economische, de koloniale, en die van de vrouw en van de jeugd.

Het 2^o deel, Aspects historiques de la question et du mouvement flamand, bevat 4 paragrafen: het vlaamse vraagstuk vòòr 1830; de ontwikkeling van 1830 tot 1918; de tijd van 1918 tot 1944; en de tijd daarna.

Het 3^o deel, Etude de la situation actuelle, onderzoekt 1^o wat bereikt is op het gebied van: het onderwijs, de administratie, de rechtspraak, het leger, de koloniën, en internationaal; 2^o wat nog bereikt zal moeten worden: cultureel, sociaal en politiek.

Het 4^o deel, Au delà de la question flamande, wijst op het waalse vraagstuk, het brusselse vraagstuk, de taalkundige minderheden in België, de franse cultuur en Frans-Vlaanderen.

Ten slotte vat de schrijver het geschrevene samen in een hoofdstuk Conclusions, en geeft hij een korte bibliografie.

Het is niet doenlijk, dit werk uitvoerig te bespreken; alleen op een paar punten worde hier gewezen. Zo wijst de schrijver er met nadruk op, dat het vlaamse vraagstuk niet alleen, zelfs niet in hoofdzaak, een taalkwestie is (de inhoud van het eerste deel bewijst, hoe veelzijdig het is) en dat de mening dat het dat wel zou zijn tot veel misverstand en vijandschap van beide zijden aanleiding gegeven heeft.

De overtuiging, dat de Vlamingen niet vlaams, maar nederlands moeten spreken en schrijven, wint steeds meer veld. Ook dr. Herremans wijst daarop; doch hij voegt er bij, dat het doel niet moet zijn, het frans uit te bannen, doch alleen, het nederlands als norm aan te nemen.

Een beroep op het grootse verleden van het vlaamse volk is gerechtvaardigd, maar dat verleden mag niet een reden tot zelfverheerlijking zijn (‘wij zijn het eerste volk ter wereld’), alleen een aansporing tot een actief heden.

De schrijver zegt, dat na de taalbesluiten van omstreeks 1930 het

[p. 172]

vlaamse vraagstuk nog niet geheel is opgelost. Maar reeds dreigt een waals vraagstuk te ontstaan; met als gevolg een merkwaardige omkeer: waren vroeger de Vlamingen voorstanders van een federaal ingericht België en de Walen unitaristisch, nu wordt het omgekeerde het geval; d.w.z. in extremistische kringen. De getalsverhouding in de bevolking wijzigt zich steeds meer ten nadele van de Walen. In 1939 maakten de Vlamingen 49,5 % van de bevolking uit, de Walen 35,3 % en Brussel 15,2 %. In 1980 is de vermoedelijke verhouding zelfs resp. 61,4 %, 28,6 % en 10 %. Zo dreigen de Walen in eenzelfde positie te komen als waarin de Vlamingen (zoal niet numeriek, dan toch cultureel) vroeger verkeerden.

Het vlaamse vraagstuk bestond al vòòr 1830, zelfs al in de 17^o en 18^o eeuw; de afscheiding van 1830 is dus niet het begin geweest. Maar eerst na 1850 begon Nederland voor de Vlamingen wat te betekenen. Doch Vlaanderen moet het vraagstuk zelf oplossen, niet met hulp van buiten: ‘La Flandre a besoin de devenir plus flamande pour devenir plus humaine’. Het moet zich niet terugtrekken in een eng nationalisme, maar zich sterken aan de eigen bronnen van zijn bestaan, om vollediger te kunnen deelnemen aan de uitbreiding der beschaving over de hele wereld.

Welk een veelheid van oplossingen voor het vlaamse vraagstuk men al heeft gezocht blijkt uit het volgende. Sommigen zochten deze buiten het raam van België, te weten: 1^o door België met Nederland te herenigen; 2^o door alleen Vlaanderen bij Nederland te voegen; 3^o door het bij Duitsland te voegen; 4^o door de oprichting van een autonoom Vlaanderen; 5^o door een herstel van het oude Lotharingen. De schrijver wijst al deze oplossingen af; België moet één blijven, maar de oplossing zal moeten gevonden worden in een of ander federalistisch samengaan der beide delen. Wie soms denken mocht, dat het vlaamse vraagstuk niet overmatig belangrijk zou zijn, kan uit deze (al of niet te verwezenlijken) plannen zien, dat het van europees, d.w.z. van wereldbelang is.

Hoewel overtuigd voorstander van de vlaamse zaak, is dr. Herremans gematigd en verzoenend. Het optreden der felle Flaminganten, alsook van de activisten uit beide wereldoorlogen, keurt hij streng af. Hij ziet naast het goed recht der Vlamingen dat der Walen; en wanneer sommigen zeggen, dat de Walen nu al beginnen te schreeuwen voordat ze geslagen worden, dan kan hij hun houding billijken. Hij erkent, dat aan beide zijden fouten zijn gemaakt, en hun die het vlaamse volk het beste der wereld vinden houdt hij voor, dat ‘smokkeleer’ (fraudeur) een der jongste aanwinsten van het waals is. Er is, zegt hij, een vlaamse cultuur, maar die is in wezen niet verschillend van de waalse; de gewoonten en de levensstandaard in beide delen van het land komen sterk overeen. Frankrijk heeft grote invloed op Vlaanderen en Nederland geoefend, maar Nederland en Vlaanderen evenzeer op Wallonië. De Vlamingen wensen niet, de Walen te verdringen; ook niet, hun de kennis van het nederlands op te dringen; ook niet, het frans uit Vlaanderen te verdrijven. Integendeel, hij heeft grote eerbied voor de franse geest, le génie français, doch een zichzelf bewust, van z'n minderwaardigheidsgevoel bevrijd Vlaanderen dient naast het frans sprekende Wallonië te staan. Het gaat niet om de leus: vòòr de germaanse, dus tegen de franse cultuur; de zaak zo te stellen is de franse geest onwaardig. En: omdat alle mensenwerk onvolmaakt is, zal men ook hier nooit een allen bevredigende oplossing vinden; laat men dus met een compromis tevreden zijn.

[p. 173]

Na deze zakelijke weergave van het boek van dr. Herremans nog enkele opmerkingen. Het is jammer, dat het geschreven is in een ietwat stug en weinig suggestief frans; en dat vele drukfouten het werk ontsieren (er zijn er, behalve de vele op een verbeterblad aangegevene, nog enige).

De schrijver verwijst zo goed als niet naar Zwitserland. Toch is er tussen dit land en België een treffende parallel. Ook daar 2, 3, zelfs 4 talen. Ook daar een germaanse meerderheid (zelfs 70 % Duitsers, tegen 29 % Romanen (21 % frans, 8 % italiaans) en 1 % Rheto-Romanen). Ook daar bij het frans sprekende deel een gevoel van een hogere cultuur te bezitten. En vanzelf komt de vraag: waarom is daar het talenvraagstuk zo vreedzaam en verdraagzaam opgelost? Eén der oorzaken is het kantonnale stelsel: door de grotere zelfstandigheid der kantons wordt het talenvraagstuk (evenals vele andere) niet centraal, d.i. bindend voor allen, opgelost en dus is elke oplossing voor elk kanton afzonderlijk aanvaardbaar. In België is van oudsher een straf centraal gezag. De schrijver wijst een enkele maal er op, dat de in 1932 gemaakte regeling federalistisch is en dus met het geldende regeringsstelsel principieel breekt; ook ziet hij geen andere mogelijkheid. Maar op een vergelijking met Zwitserland gaat hij niet in. Toch zou het belangwekkend zijn, ook de volgende vragen te stellen. Zou naast de kantonnale zelfstandigheid ook niet van grote invloed zijn de geschiedenis, die de zwitserse kantons heeft samengesmeed? Spelen economische factoren misschien een grote rol, doordat de kantons meer op elkaar aangewezen zijn? Of de aard van het volk? werkt de keltische twistziekte, waarvan Caesar reeds gebruik maakte en die in Frankrijk nog vaak hoogtij schijnt te vieren, ook in België nog na (evenals in Nederland)? Aan de historici en de sociologen hier het antwoord.

Dr. Herremans wijst er op, dat door de groei der industrie in Wallonië vlaamse kolonies ontstaan en in het Vlaamse land waalse kernen zich vormen; en dat ook daaruit weer gevaren dreigen; zozeer zelfs, dat sommige Walen, uit vrees voor een neo-imperialistisch Vlaanderen, liever italiaanse arbeiders zouden invoeren dan vlaamse. Ook in ons land zien we talrijke Groningers, Friezen, Drenten, Zeeuwen enz. in de diaspora en ook deze zoeken elkaar. Maar zonder enige verdere consekwentie; hun doel is alleen gezelligheid, zich thuis voelen in een van ouds vertrouwde kring met een vertrouwd dialect; en misschien is er de laatste jaren een meer of minder bewust verzet tegen de nivellerende suprematie van Holland en den Haag. Hoe komt het nu, dat geen van deze verenigingen strijdlustig is op de wijze van de Vlamingen en de Walen? Hoe komt het, dat heel Nederland de hegemonie van Holland op taalgebied aanvaardt en dat al sedert de 17^e eeuw gedaan heeft?

Bij ons bestaat het talenvraagstuk gelukkig niet. De enige provincie die enigszins met Vlaanderen zou kunnen worden vergeleken is Friesland. De overgrote meerderheid daar heeft genoeg gezond verstand om in de studie van het fries en de friese cultuur niet meer te zien dan een wetenschappelijke liefhebberij; slechts enkele warhoofden of fanatici tonen irredentistische neigingen. Voor deze biedt het boek van dr. Herremans leerzame parallellen, als hij schrijft, hoe de Vlamingen eerst in hun romantische periode hebben geleefd; hoe ze meenden, de strijd te kunnen beperken tot de taal; hoe onjuist de leus is: ‘De taal is gans het volk’. Ook sommige Friezen voelen zich verheven boven hun landgenoten (vergelijk met de vlaamse uiting: ‘Wij zijn het eerste volk ter wereld’

[p. 174]

het: ‘Wy sjonge it baeste lân fen'e ierde’) en roemen op een groots verleden (is dat verleden wel zo groots?) en op een friese literatuur. Zelfs hebben we onlangs kunnen horen, dat enkele fanatici afscheidingsneigingen vertonen (na de stelling, dat Friesland bij Scandinavië behoorde, kunnen we nu engelse of schotse sympathieën opmerken). En ook een bewijs van het friese gevoel van afzonderlijkheid: er bestaat een genootschap tot bestudering van nederlandse en friese dialecten, nog wel met officiële goedkeuring; alsof Friesland niet een deel van Nederland was!

Voor wie in die friese ‘beweging’ nog iets belangrijks mochten zien is lezing van dr. Herremans' boek nuttig. Het toont, dat dergelijke vraagstukken niet zo eenvoudig en éénzijdig zijn als ze schijnen. Een objectief en uitvoerig onderzoek als door dr. Herremans is verricht zou ook hier goed werk kunnen doen.

En ook nog in een ander opzicht wijst zijn boek een weg. Hij wijdt een aantal bladzijden aan het brusselse vraagstuk. Daaruit blijkt, met welk een ernst de Belgen ook dat behandelen en bestudeerd hebben. Het zou misschien voor ons van belang zijn, als een dergelijke studie zou worden gewijd aan bijv. den Haag als regeringscentrum, of aan Amsterdam en heel Holland als cultureel middelpunt.

Ten slotte nog dit. Vlaanderen is voor ons land van groot belang, niet alleen politiek, ook cultureel en economisch (zie de Benelux). Vlaanderen zoekt bij ons steun. Dat legt op ons een zware verplichting. Om ons hier te beperken tot het gebied der taal: de Vlamingen willen zuiver nederlands spreken en schrijven. Dat eist echter van ons, dat wij ons zorgvuldig uitdrukken, zo mondeling als schriftelijk; zorgvuldig in uitspraak, woordenkeus, zinsbouw en vorm. Te velen beseffen dat niet. Het nederlands dat de radio te horen geeft is meermalen laag bij de grond, met platte, dialectische uitspraak, ook in voordrachten die niet als grappig zijn bedoeld. In België worden de sprekers voor de radio op hun uitspraak gekeurd; hier zingt of krast elke vogel naar zijn eigen bek. De taal van onze kranten is vaak onverzorgd. Onze schrijvers en sprekers gebruiken een overvloed van vreemde, vooral in de laatste tijd engelse woorden. Door dat alles moeten we de Vlamingen wel van ons vervreemden, doordat we ze teleurstellen. Dat is gevaarlijk. Het is mijn overtuiging, dat de Vlamingen al jarenlang, vooral sedert de economische opleving na 1890, hard streven om hun achterstand in te halen, en ze slagen daarin zichtbaar. Wij Nederlanders zullen moeten oppassen; ons gevoel van meerderwaardigheid, onze zelfgenoegzaamheid (erfenis van 3 eeuwen stoffelijke voorspoed) kunnen ons parten spelen. Dr. Herremans wijst enkele malen op een vlaams gevoel van minderwaardigheid. Als het er is, is er alle reden voor om aan te nemen, dat het spoedig verdwijnen zal, want de Vlamingen maken ernst met hun poging om hun land ‘hoog op te stoten in de vaart der volken’. Het grapje, dat de Benelux ‘Spakistan’ noemt, is meer dan louter een woordspeling en heeft voor ons een wrange smaak. Van Lennep noemde de Vlamingen grote kinderen, maar Potgieter zag het al anders in. Moge niet de tijd komen, dat de grote kinderen, volwassen geworden, ons gaan beschouwen als de afgetakelde grootouders, of als vervallen aristocraten, van wie ze zeggen, zoals Huygens van het Rome zijner dagen zei:

‘Al uw luister zijn uw jaren,
En uw schimmel al uw eer’.

Deventer.

Dr. W.H. Staverman.