De Nieuwe Taalgids. Jaargang 41

Aankondigingen en mededelingen.

Buigingsverschijnselen in het Nederlands.

Onder deze titel heeft P. Gerlach Royen O.F.M. het eerste deel uitgegeven van een nieuwe verzameling schrijftaalcuriosa, samengelezen uit een getal publicaties, dat blijkens de ‘lijst van afkortingen’ de duizend nadert. De onderhoudende en geestige commentaar en de bewonderenswaardige gave van rangschikken maken het doorwerken van de talrijke citaten gemakkelijk ook voor iemand die met de vroegere publicaties van Prof. Royen over dezelfde of soortgelijke onderwerpen vertrouwd is. Vooral in het tweede gedeelte, ‘Kasus’, herkent zulk een lezer de auteur op elke bladzijde. Meer nieuws geeft de eerste afdeling, ‘Numerus’, die bovendien meer aanraking heeft met de werkelijk levende taal dan de des-, der- en andere genitieven van het tweede gedeelte.

Het boek is verschenen in de Verhandelingen der Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, Afd. Letterkunde, Nieuwe Reeks, Deel L No. 1 (Amsterdam, 1947).

C.B.v.H.

Verzamelde Opstellen over Taal- en Letterkunde door Dr G.S. Overdiep.

Ter nagedachtenis aan zijn vereerde leermeester en vriend heeft Overdiep's opvolger Dr G.A. van Es het plan opgevat, zijn voornaamste opstellen in een drietal delen bijeen te brengen, gerangschikt naar de stof. Daarvan is het eerste deel, over Volkstaal en Dialectstudie, onlangs verschenen (Antwerpen - N.V. Standaard-Boekhandel - 1947; 155 blz. Prijs f 5,-, geb. f 6,50.)

Ter inleiding geeft Van Es een uiteenzetting van Overdiep's verdiensten, zijn werkzaamheden en een schets van zijn levensloop. Systematisch is deze bundel verdeeld in drie afdelingen: Verhouding van volkstaal tot cultuurtaal, o.a. met een Rede van 1938 over Taalgemeenschap; Methode van Dialectonderzoek, en als uitvoerigste: Studies van de gesproken talen. Grotendeels zijn deze opstellen vroeger verschenen in Onze Taaltuin, uitgezonderd de laatste, die over Saksische en Friese volkstaal handelen. Vooral deze studie van volkstalen, bekroond door zijn boek over het Katwijks, bewijst dat Overdiep als nauwkeurig en scherpzinnig waarnemer voorbeeldig en verdienstelijk werk verricht heeft. Tegen zijn beschouwing van de ‘cultuurtaal’ en zijn ontkenning van het bestaan van een gesproken ‘standaardtaal’ blijven onze vroeger geopperde bezwaren van kracht.

[p. 138]

Taal en Volk van Twente, door Dr H.L. Bezoen (Assen - Van Gorcum en Comp. - 1948. Prijs f 4.90, geb. f 5.90). De schrijver verduidelijkt zijn bedoeling door de ondertitel: ‘waarin verscheiden hoofdstukken over de gewestelijke taal van boeren en burgers zijn vervat, de doopceel wordt gelicht van vele oude woorden en verdere eigenaardigheden zijn beschreven van de bewoners alsmede hun bedrijf en hun dialecten’. Daaruit blijkt reeds dat dit boek bestemd is voor alle Twentenaren, en dat daarvoor de passende causerie-toon gekozen is. Gelukkis kan populariteit samengaan met degelijkheid. Van de goede ontvangst bij streekgenoten kan de auteur bij voorbaat verzekerd zijn, maar ook de taalkundige die belangstelt in wetenschappelijke dialektstudie zal in het werk, van deze bij uitstek deskundige, ver van het vaderland, onder de evenaar met zoveel toewijding samengesteld, veel van zijn gading aantreffen. Wij wijzen b.v. op het derde hoofdstuk, waarin een vijftigtal ‘oude woorden en hun betekenis’ besproken worden (blz. 22-61), op de Franse woorden in het dialekt (blz. 75-79), op de aardige en rijke verzameling Schimpwoorden en scheldwoorden, vergelijkingen, zegswijzen en spreekwoorden (blz. 165-193). Verder is in allerlei korte hoofdstukjes de woordvoorraad sociologisch en zakelijk gegroepeerd: de vlasindustrie, namen voor lichaamsdelen, dieren, bloemen en fruit, het boerenbedrijf. Voor de in dialekt belangstellende lezer is dat zowel doeltreffender als aantrekkelijker dan een alfabetische woordenlijst. Ook de dialektgeograaf vindt een aantal kaartjes, die onderscheidingen binnen Twente of vergelijkingen met verschijnselen over de grens in grote trekken aangeven. In een slothoofdstuk zijn enige dialektteksten opgenomen (blz. 214-230). Portretten en tekeningen verhogen de aantrekkelijkheid van deze studie, waardoor de dialektlitteratuur verrijkt is.

Die Vrijstaatse Taalbeweging (1900 tot ongeveer 1920) door P.J. Nienaber (Johannesburg - Afrikaanse Pers-Boekhandel - 1947). Een inleidend hoofdstuk geeft als achtergrond: de overgang tussen het voor-oorlogse en het naoorlogse tijdperk in de Afrikaanse taalbeweging. In een zestal hoofdstukken wordt dan het verloop van de taalbeweging in de Vrijstaat nagegaan, van de eerste symptomen (I Die Vrijstaters word wakker!) en de mededinging van Afrikaans en Nederlands (II) tot het pleidooi voor de moedertaal in allerlei verenigingen (III; blz. 23-135), de hoofdschotel van dit boek. Kortere hoofdstukjes behandelen dan de polemiek voor gelijke taalrechten (IV) en de overwinning van het Afrikaans in School en Kerk (V-VI). Een uitvoerige literatuurlijst besluit dit zaakrijke geschrift, een leerzame bijdrage tot de Afrikaanse taalgeschiedenis.

Afrikaanse Skrywers aan die woord door P.J. Nienaber (Johannesburg - Afrikaanse Persboekhandel - 1947). De bedoeling van deze bundel is, de voornaamste Afrikaanse schrijvers aan het woord te laten om te vertellen over wording en aard van hun werk. De lezer maakt dus voorlopig kennis met dertien auteurs, voornamelijk chronologisch gerangschikt. Wellicht volgt later een tweede reeks. Konsekwent is de opzet niet volgehouden. Eugène N. Marais is reeds overleden: over hem zijn Gustav S. Preller en D.F. Malharbe aan het woord. - Jan F.E. Celiers, eveneens overleden, is vertegenwoordigd door opstellen van zijn eigen hand over het ontstaan van zijn werken uit Die Huisgenoot van 1921 en 1933. -

[p. 139]

Ook van C. Louis Leipoldt zijn twee dergelijke bijdragen over eigen werk, van 1933 en 1940 opgenomen. - Totius had zelf te kennen gegeven dat hij liever anderen over hem aan het woord liet, nl. C.M. van den Heever en L.J. du Plessis. - D.F. Malherbe wordt ingeleid door G.S. Nienaber en H.v.d.M. Scholtz, maar geeft ook zelf levenservaringen.

Ten slotte volgen acht bijdragen die het karakter hebben van een schriftelijk interview, speciaal voor dit boek bestemd. Aan het woord zijn achtereenvolgens: Jochem van Bruggen, Leon Maré, J.F.W. Grosskopf, Sangiro, C.M. van den Heever, P. de V. Pienaar. J. van Melle en Mikro. Elke bijdrage wordt voorafgegaan door een beknopte biografie, terwijl aan elke afdeling portretten en fascimilé's toegevoegd zijn. Het zal menigeen genoegen doen, langs deze weg met bekende schrijvers en hun werk intiemer kennis te maken.

Jacob van Maerlant: Keurgedichten uit zijn godsdienstige lyriek, ingeleid en geannoteerd door Dr Paul de Keyser (Antwerpen - De Nederlandsche Boekhandel; Amsterdam - De Wereldbibliotheek - 1947). Dit deeltje van de Klassieke Galery bevat een drietal strofische gedichten: Die Clausule vander Bible, Ene Desputacie van onser Vrouwen ende van den Heiligen Cruce en Van der Drievoudecheide. Ze werden gekozen omdat ze het minst afzonderlijk zijn uitgegeven of opgenomen in bloemlezingen Vooraf gaat een inleiding over ‘Leven en Werk van Jacob van Maerlant’ (blz. 7-12) en ‘Jacob van Maerlant als lyrisch dichter’ (blz. 12-23) met een verslag van de ‘overlevering der teksten’ en een Bibliographie. De woordverkaring geschiedt in beknopte voetnoten, die voor niet-filologen de lektuur vergemakkelijken.

In dezelfde Klassieke Gallery worden ook een aantal vertalingen van klassieke schrijvers opgenomen. Daarvan ontvingen wij, door bemiddeling van de Wereldbibliotheek, de volgende ter aankondiging: Virgilius: Bucolica; Terentius: De Zelfkweller, Sallustius: De samenzwering van Catilina; Euripides: Iphigeneia in Tauris.

August Vermeylen.

In de uitgebreide Collection nationale schreef Prof. Paul de Smaele een studie over zijn leermeester Vermeylen (Bruxelles - Office de publicité - 1948, 78 blz.) om de betekenis van deze grote Vlaamse voorganger ook voor Frans-sprekenden in België en in het buitenland te verduidelijken. Na een Esquisse biographique volgen nog vijf hoofdstukken, getiteld Le guide spirituel, Le chef d'école et le critique, L'artiste, Le savant en L'humaniste.

Bilderdijk, Napoleon en diens dichters.

Voor de leden vzn het Genootschap Willem Bilderdijk schreef August Heyting een breed opgezette studie, gestencild in honderd genummerde exemplaren (Triforeeks, Groot Hertoginnelaan 81, Den Haag) als derde deel van zijn studies over Willem Bilderdijk als dichter.

Ontvangen boeken.

Mattheus-Passie. Tekst der Mattheus Passion van Johann Sebastian Bach, op last van den Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in het Nederlandsch vertaald door Jan Engelman (Utrecht - Uitgeverij Het Spectrum - 1948) Prijs f 0.60.

[p. 140]

Dr A.J. de Jong. Nederlandse Letterkunde. Een inleiding voor het Middelbaar en Gymnasiaal onderwijs, Deel II 5de druk (Groningen - J.B. Wolters - 1948, Prijs f 3.40, geb. f 4.-).

Dr E. Rijpma: Kleine Nederlandse Spraakkunst met oefeningen. 22ste druk (Groningen - J.B. Wolters - 1948). Prijs ing. f 2.25, geb. f 2.50.

W. Kramer: Nederlandse Teksten. Deel I (Groningen - J.B. Wolters - 1948). Prijs ing. f 2.75. geb. f 3.25.

Jaarboekje, uitgaande van de Raad van Leraren bij het Voorbereidend Hoger en Middelbaar Onderwijs (Groningen - J.B. Wolters - 1948. Prijs f 3.-).

Joost van Vondel's Jeptha of Offerbelofte. 9de druk bewerkt door Dr C.G.N. de Vooys (Van alle tijden. Groningen - J.B. Wolters - 1948. Prijs f 1.25, geb. f 1.60).

Dr J.H. Terlingen: Condottieri en Conquistadores. Openbare les, gegeven bij de aanvaarding van het ambt van lector in Italiaans en Spaans aan de R.K. Universiteit te Nijmegen op 12 Maart 1948 (Nijmegen, Utrecht - Dekker en Van de Vegt - 1948. Prijs f 0.80).