De Nieuwe Taalgids. Jaargang 41

[p. 41]

Aankondigingen en mededelingen.

Nederlandse Spraakkunst.

Bij de firma J.B. Wolters verscheen onlangs een voor wetenschappelijke studie bestemde Spraakkunst van C.G.N. de Vooys, met medewerking van M. Schönfeld (393 blz. Prijs geb. f 12,50). Om de aard en de bedoeling van dit werk te verduidelijken laten wij het eerste gedeelte van de Voorrede volgen:

Dit boek bevat de uitwerking van de colleges die ik, als capita selecta, gedurende vele jaren placht te geven. Op de series waren ze vermeld als ‘historische grammatica’; de praktijk was dat ik steeds uitging van het hedendaagse taalgebruik, voor aanstaande docenten de hoofdzaak, en voornamelijk ter verklaring een terugblik wierp op oudere taal. Verder dan het Middelnederlands ging ik daarbij niet terug. Een streng synchromische behandeling van het hedendaagse Nederlands is op zich zelf niet onmogelijk, maar zou mij onbevredigend gelaten hebben, en is m.i. zelfs in een schoolgrammatica ongewenst. Ook in het heden treft men bij verschillende taalsoorten niet alleen nieuwere, maar ook oudere vormen en constructies, die om verklaring uit het taalverleden vragen. Uitzonderingen waren vroeger regel-matig; het nu nog ongebruikelijke of zelfs ‘foutieve’ kan in een naaste toekomst gangbaar worden. Om dat te leren inzien, is bekendheid met oudere taaltoestanden leerzaam.

Een volledige historische grammatica te geven ligt dus niet in mijn bedoeling. De onmisbare Oud-Westgermaanse grondslag vindt men trouwens reeds in de Historische Grammatica van Schönfeld, waarbij mijn werk op allerlei punten aansluit. Maar bovendien kan ik niet voor alle eeuwen beschikken over een uitgebreid apparaat van bewijsplaatsen, zoals H. Paul b.v. verzamelde voor zijn Deutsche Grammatik, of zoals Overdiep bijeenbracht voor zijn moderne en zeventiende-eeuwse syntaktische studiën. Vooral voor de zestiende en de achttiende eeuw schieten de gegevens, in gepubliceerde spraakkunsten, proefschriften en tekstuitgaven te kort.

Op welke punten aanvulling nog nodig en gewenst is, zal de lezer van dit boek wel opmerken. Omdat ik allereerst een studieboek heb willen geven, trachtte ik zoveel mogelijk in de tekst en in noten te verwijzen naar boeken en artikels met bredere of diepere behandeling, om tot voortgezette studie aan te sporen.

Verzamelde Taalkundige Opstellen.

Van dezelfde schrijver verscheen bijna gelijktijdig, eveneens bij J.B. Wolters, een derde bundel taalkundige opstellen, in aansluiting bij de twee bundels van 1925 (362 blz. Prijs geb. f 11,50). Grotendeels zijn ze verschenen in De Nieuwe Taalgids en in de Mededelingen van de Koninklijke Nederlandse Academie. Van de laatsten zijn die over ‘slang’ en over ‘klanknabootsing’ met nieuw materiaal aangevuld. Verder vindt men in deze bundel nog een bijdrage uit de Mélanges-Salverda de Grave (De Franse woorden in de brieven van Wolff en Deken) en een uit het Album-Verdeyen (Kinker als taalkundige naast en tegenover Bilderdijk).

Liederen van P.C. Hooft.

Van een twintigtal liederen werd de Volledige tekst met de oude wijzen, in hedendaagse toonzetting overgebracht, bewerkt en toegelicht door de

[p. 42]

musicoloog Henri Geraedts en de taalkundige Dr G. Kazemier (Utrecht - Uitgever Het Spectrum - 1947. Prijs geb. f 5,50). Door deze samenwerking is een boek ontstaan dat ongetwijfeld voor velen welkom zal zijn. ‘Wij hopen - zeggen de bewerkers - door deze uitgave èn de liefhebbers van oude muziek van dienst te zijn, èn degenen, die de schoonheid van Hoofts gedichten ten volle willen genieten.’ Te veel vergeet men dat Hooft deze gedichten voor de zang bestemde, dat de muziek als onafscheidelijk bestanddeel bedoeld is. Bij de bewerking van de muziek is rekening gehouden met verschillende instrumentatie en met koorpraktijk. Achterin de bundel vindt men als verantwoording Aantekeningen bij de melodieën en Tekstverklaringen, die sober gehouden zijn, maar voldoende opheldering geven voor verouderde woorden en vormen.

Een Nederlandse litteratuurgeschiedenis in het Zweeds.

Dr Martha Muusses, lector aan de Universiteit te Stockholm, schreef een Hollands Litteratur Historia (Forum 1947, 220 blz. Prijs Kr 8,50). Omdat dit boek allereerst bestemd is voor Zweedse lezers die geen Nederlands verstaan, zijn alle aanhalingen vertaald, terwijl ook de versvorm behouden is. Van haar bekwaamheid in het vertalen gaf de schrijfster reeds in 1945 een proeve door een keuze uit moderne Nederlandse poëzie in het Zweeds over te brengen (Landvinning, nutida holländsk dikt i svensk tolkning).

Nederlands en Duits.

Bij de opening van het drie en dertigste studiejaar van de school voor taal- en letterkunde werd een nagelaten rede van Prof. Dr E. Kruisinga over dit onderwerp voorgedragen, die bestemd geweest was voor de opening in 1941. De volledige tekst is in brochure-vorm verschenen bij de firma P. Noordhoff N.V. - Groningen - 1947. (Prijs f 1,25).

Multatuli's tekort.

Deze herdenkingsrede, die Prof. J.M. Romein in Febr. 1947 uitgesproken heeft, is voor het Multatuli-Genootschap door de firma La Rivière en Voorhoeve te Zwolle in luxe-druk uitgegeven (14 blz. prijs ingenaaid f 1,75). Met de titel bedoelde de spreker een verklaring te geven van Multatuli's eigenaardig optreden. Hij meent dat zijn ‘uniek schrijverstalent’ samenging met een ‘minderwaardigheidsgevoel, reeds voor een gewoon mens onverdraaglijk’, dat hij moest ‘compenseren en - overcompenseren’ door ‘voortdurend te laten zien hoe geniaal hij was’. Niettemin blijft hij Multatuli beschouwen en bewonderen als een groot schrijver.

75 jaar Middelbaar Onderwijs 1863-1938.

Met deze titel verscheen bij de firma J.B. Wolters een uitvoerig Gedenkboek (Groningen - 1947, 239 blz. Prijs geb. f 7,90), samengesteld door A. Bartels tijdens zijn gedwongen ambteloosheid in de bezettingstijd. Hij geeft daarin de uitkomsten van een breed opgezette, grondige studie. Het boek is geïllustreerd met portretten en afbeeldingen van schoolgebouwen.

Grammaire néerlandais à l'usage des Wallons.

Van deze spraakkunst bewerkten de auteurs, J. van Mulders en. W. Chrispeels, een nieuwe druk in de vereenvoudigde spelling. (Bruxelles - Marcel Didier - 1947). Een bespreking zal later volgen.

[p. 43]

Afrikaanse Literatuurgeskiedenis.

Het bekende werk van Prof. G. Dekker, waarvan de derde druk, in oorlogstijd, ons niet kon bereiken, is in 1947 voor de vierde maal, opnieuw bijgewerkt, herdrukt. In hetzelfde jaar schreef de Vlaming Dr Rob. Antonissen een uitvoerige Schets van den ontwikkelingsgang der Zuidafrikaansche Letterkunde, gevolgd door een Bloemlezing, die binnenkort onder onze Boekbeoordelingen ter sprake zullen komen.

Beknopt Afrikaans-Nederlands Woordenboek.

In toenemende mate ontstond de behoefte om Nederlanders voor te lichten als ze in Afrikaanse boeken ongewone woorden ontmoetten of als ze zich tijdelijk of voorgoed in Zuid-Afrika gingen vestigen. Verheugend is dus dat het Hoofdbestuur van de Nederlands-Zuidafrikaanse Vereniging het initiatief genomen heeft om door deskundigen een beknopt woordenboek te doen samenstellen. Van 1942-1945 is deze werkcommissie ijverig bezig geweest. Twee Nederlanders: H. Bloem en J.H. Broekman, met twee Afrikaners: Dr F.J. Snijman en Dr F.J. du Toit Spies, namen daaraan deel, maar eerst in 1947 kon hun werk verschijnen (Amsterdam - J.H. de Bussy - 74 blz. Prijs f 2,90). In een korte inleiding (blz. v-X) geven de bewerkers verantwoording van hun werkwijze. Daarop volgen nog twee bladzijden met enige Taalregels. Het boekje maakt bij eerste kennismaking een gunstige indruk. Tekortkomingen zullen eerst blijken in het praktische gebruik. In elk geval kan het een bijdrage leveren tot het verstevigen van de culturele en economische betrekkingen tussen Zuid-Afrika en Nederland.

Jantje Kaas en zijn jongens.

Met deze eigenaardige titel schreef J.J.M. van Dam een uitvoerige Bijdrage tot de kennis van de Ned.-Indische soldatentaal in de 19e eeuw, gepubliceerd in het Tijdschrift voor Ind. Taal-, Land- en Volkenkunde LXXXII (1942), afl. 1, blz. 62-208. Na een inleidende beschouwing over ‘De plaats van den fuselier in de Indische Maatschappij’ en ‘Enige psychologische beschouwingen omtrent den koloniaal’ behandelt de schr. ‘De woordenschat en de woordvorming’. Daarin trof hij aan: veel Bargoens, zeemanswoorden, maar vooral invloed van de Indonesische talen. Een slothoofdstuk gaat de ‘Taal en stijl’ na, ruwe volkstaal, rijk aan ‘volksetymologie’, ‘volkshumor’ en woordspelingen. Enige Bijlagen en een register besluiten deze interessante groeptaalstudie, getuigende van grondige, veeljarige voorbereiding en grote vlijt.

Brugman's Leven van Jesus uit het Middelnederlands overgezet.

Deze bewerking, verschenen in de reeks Gekruiste Handen, door samenwerking van de Minderbroeders M. Goossens en Dr B. Knipping tot stand gekomen, wordt door L.C. Michels in Franciscaans Leven (1947) verwelkomd, maar tevens kritisch veroordeeld. Uit een lange reeks van aantekeningen (8 blz.) blijkt dat de kennis van het Middelnederlands bij de vertalers in alle opzichten te kort schiet, zodat het werk wemelt van fouten. Voor studerende lezers vormen deze opmerkingen een leerzame lektuur.

[p. 44]

In het Jaarboek der Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen 1946-'47 wordt o.a. Otto Jespersen door C.B. van Haeringen en August Vermeylen door C.G.N. de Vooys herdacht.

De Inaugurele rede van Anton Reichling, als buitengewoon hoogleraar te Amsterdam de 12e Mei l.l. uitgesproken, getiteld Wat is Algemene Taalwetenschap, is nu eerst in druk verschenen bij de firma J.B. Wolters te Groningen.

Verzamelde gedichten van Anthonie Donker.

Met de titel De einder bracht de dichter in één bundel een keuze bijeen uit wat tot 1941 van zijn hand verschenen was in het bundels Acheron, Grenzen, Kruistochten, De draad van Adriadne, Gebroken Licht, Onvoltooide symfonie, Orcus en Orpheus. ‘Een beperkt aantal gedichten werd bij deze keuze uit critische overwegingen weggelaten. Enkele ongebundelde verzen werden ingevoegd. Alle gedichten werden in den winter van 1944-'45 herzien’, met de bedoeling ‘om kennelijke inzinkingen en doffe plekken op te heffen.’ De auteur bedoelt deze verzameling als ‘een afsluiting en overzicht ener periode’. De firma Van Loghum Slaterus (Arnhem 1947) zorgde voor keurige uitvoering (Prijs geb. f 6,90).

Ontvangen herdrukken.

W. Kramer: Leesboek voor de eerste klas van Gymnasium, Lyceum of H.B.S. (vijfde, herziene en vermeerderde druk).

Dr E. Rijpma: Vragen en oefeningen bij de Beknopte Nederlandse Spraakkunst (21ste druk).

Dr J. Karsemeyer en Dr G. Kazemier: Nederlands na 1600. Zevende druk.

Dr J. Karsemeyer en Dr G. Kazemier: Los van de letter - Tweede druk.

Th. Lancée en A.L.J. Wytzes: Nederlandse Spraakkunst. Elfde druk.

A. Wildschut: Stijloefeningen. Zesde druk, bewerktdoor Dr J. Karsemeyer

Reisverhalen, verzameld en ingeleid door Dr Jc. Smit en Dr G. Stuiveling. Tweede druk.

P. Gertenbach en H. van Slooten Jr: Enige belangrijke verschijnselen uit het leven der Nederlandse taal. Negende druk.

Gedichten van De Genestet, Staring en Potgieter, verzameld en besproken door Dr Ph. A. Lansberg. Zevende druk.

Dr J. Leest: Verstandelijke Taal II. Steloefeningen. Vierde druk.

Klein verzenboek, verzameld en ingeleid door Dr. J.C. Brandt Corstius en Dr G. Stuiveling. Tweede druk (Bongerd-boekjes).

(Uitgaven van J.B. Wolters - Groningen).

Ontvangen boeken.

Eilert Ekwall: Early London personal names.

Eilert Ekwall: Variation in surnames in mediaval London. (Land - C.W.K. Gleerup - 1947).

C.d.V.