De Nieuwe Taalgids. Jaargang 40

In biechte.

In de uitgave van het volksboek van de Ridder metter Swane, uit Boekenoogen's nalatenschap in 1931 door de Commissie voor Taal-, en Letterkunde van de Mij. der Ned. Letterkunde bezorgd, wordt een opsomming gegeven van tekstveranderingen die voorkomen in ‘de nieuwe, gecensureerde en gecastigeerde redactie, de eenige die sedert 1618/19 in de Zuidelijke Nederlanden verkocht en gelezen mocht worden.’

Het resultaat van deze kruising maakt op het eerste gezicht een ietwat verrassende indruk, inzoverre namelijk de verleking van geestelijke begrippen: oude man voor heremijt, hutte voor kluyse e.d., niet in de eerste plaats verwacht wordt van een corrector uit het klimaat van de Katholieke Reformatie.

Men moet begrijpen dat deze verwereldlijking deel uitmaakte van een systeem, dat vermenging van geestelijke zaken met de al te fantastische verdichtsels der volksboeken schadelijk achtte voor de jeugd. ‘Derhalve, zo lezen wij, - zijn vooreerst zeer vaak, min of meer stelselmatig, personen, plaatsen, handelingen, die een geestelijk of kerkelijk karakter hebben, zooveel mogelijk of verwijderd of verwereldlijkt.’ Dat het bepaaldelijk om de jeugd te doen was, leert de ook aan andere volksboeken toegevoegde voorrede met zoveel woorden. Er is daar sprake van ‘veel selsaeme en genuchelijcke Historien’, ‘door sommige Schrijvers voor de kinderen gedicht’, die echter ‘met veel onbetamelijckheden gevult waren’. Drie paedagogische redenen hebben de corrector tot zijn werkzaamheid ‘ghemoveert’: 1. dat ‘de kinderen met dese middelen tot neerstich lesen worden verweckt’; 2. dat het by naer onmogelijck schijnt dese Historie uyt de handen gheheel te nemen die sy van andere soo dickwils

[p. 279]

hooren mellen; 3. ‘datse eenighe recreatie van doen hebben, om het verdriet der scholen te passeren’.

In het overzicht door J.W. Muller samengesteld (bl. 155, vgl. bl. VIII noot) vinden wij het volgende:

‘Geschrapt is het gewag van den doop ....; van de biecht (11, 10, waartegenover, opmerkelijk genoeg, even te voren (11, 4) ‘een saecke’ wordt uitgebreid tot ‘een heimelijcke saecke die ik u segghen sal in biechte’: bedoeld als een, de booze schoonmoeder Matabrune kenschetsend, ijdel misbruik van dit woord?’

Dat hier gewag is (geweest) van de biecht, kan slechts in afgeleide zin gelden. Blijkbaar is van niets anders sprake dan van een mededeling onder geheimhouding, waarbij dus de biecht slechts ter vergelijking diende, met het geheim als tertium comparationis. Hoezeer deze toepassing in de Middeleeuwen bekend was, is in het Don. Natal. Schrijnen (bl. 551-vlg.) betoogd. Het is moeilijk te geloven dat de bovenbedoelde uitbreiding, ‘een heimelijcke saecke die ick u segghen sal in biechte’ bedoeld is als bijdrage tot kenschetsing van de boze Matabrune. Als ijdel misbruik gold oudtijds deze wending zeker niet.

Op de hierbij aansluitende plaats (11, 10) zat dezelfde bedoeling voor. Nadat nl. de vroedvrouw de belofte van Matabrune gehoord heeft, verklaart zij: ‘Sekerlijck vrouwe alle dinc moochdy my segghen, ick beloove u by mijnder trouwen dat nimmermeer mensche weten en sal, ende sal als biechte zijn’.

Waarom nu dit laatste onder de pen van de censor sneuvelde, is niet zonder meer duidelijk. Was het om herhaling van het zo pas ingevoegde te vermijden? Of eerder: omdat als biechte toch altijd nog iets dichter bij de oorsprong stond dan het meer verbleekte in biechte?

Is dit zo, dan zou men, met het boven omschreven voorbehoud, Muller toch kunnen toestemmen, dat het ‘gewag van de biecht’ geschrapt is.

L.C. Michels.