De Nieuwe Taalgids. Jaargang 40

Aankondigingen en mededelingen.

Taalkundig inzicht voor School en Leven.

In de Opvoedkundige brochurenreeks (No. 129) publiceerde Prof. Dr Gerlach Royen O.F.M. een bundel van zestien opstellen (Tilburg - Drukkerij van het R.K. Jongensweeshuis - 1947; 167 blz. Prijs f 3,-), waarin allerlei aktuele onderwerpen op taalkundig gebied besproken worden, o.a. naamval en fleksie, genus en sekse, vervrouwelijking en vermannelijking, herijking van getal. Nu in allerlei onderwijskringen, maar ook daarbuiten, ouderwetse taalbegrippen voortwoekeren, deed de schrijver een goed werk door op zijn bekende onderhoudende en geestige wijze, op degelijk wetenschappelijke grondslag, voorlichting te geven. Daarvoor beschikte hij over een rijk materiaal van voorbeelden, die ook de lezer tot waarneming van hedendaags taalgebruik en taalmisbruik aansporen.

De kunst van het vertalen.

Bedoeld als ‘beginselleer’, verscheen een uitvoerige studie met deze titel van Dr A. Weynen (Tilburg - W. Bergmans - 1946, 138 blz.) een

[p. 235]

vrucht van grote toewijding, belezenheid en eigen vertaalpraktijk. Principieel tegenover elkaar plaatst hij Nut en noodzakelijkheid van vertaling (Hs. I) en Moeilijkheid en onmogelijkheid van vertaling (Hs. II). Dan gaat hij de Begripsbepaling van het vertalen na (Hs. III) en overweegt de Eisen aan vertaling te stellen en De absolute waarde van deze eisen (Hs. IV-V). Dan volgt nog een hoofdstuk over Het vertalen van poëzie (Hs. VI). Op allerlei plaatsen zijn ter illustratie proeven van vertalingen uit moderne en klassieke teksten ingelast en besproken. Deze doorwerkte studie biedt leerzame lektuur, ter overweging, voor allen die in stijlvergelijking belangstellen, maar vooral voor taaldocenten, die met de praktijk van het vertalen in onmiddellijke aanraking komen of fijne schakeringen in de moedertaal willen leren waarnemen en waarderen.

Prosper van Langendonck.

Over deze zeer biezondere Vlaamse dichter en voorganger schreef Albert Westerlinck in de oorlogsjaren een belangrijke studie met de ondertitel ‘diagnose van een ongeneeslijke ziel’, om vijf-en-twintig jaren na zijn dood hulde te brengen aan de dichter, ‘vooral aan zijn smartelijke en ruime humaniteit’ (Brugge - De Kinkhoorn - 1946; 193 blz.). Het eerste hoofdstuk geeft een kort en noodzakelijk bio-bibliografisch overzicht, naar het eigenlijk onderwerp (Hoofdstuk II-VI) is een diepgaande ontleding van zijn dichterlijke persoonlijkheid.

Dit belangrijke werk van de dichterlijke Leuvense hoogleraar bevelen wij onze lezers ten zeerste aan.

Stijn Streuvels en zijn Vlaschaard.

Tot het beste wat over deze grote Vlaming tot nu toe geschreven is rekenen wij de studie van Em. Janssen S.J., met bovengenoemde titel (Tielt - J. Lannoo; Antwerpen N.V. Standaard-Boekhandel - 1946; 145 blz.), die verduidelijkt wordt door de ondertitel: ‘Essay over zijn eerste productie tot aan het meesterwerk (1894-1907)’. Het is een voortreffelijk gecomponeerd overzicht van de ontwikkelingsgang: hoofdstuk I en hoofdstuk VII handelen over De Vlaschaard. Tussen die steunpunten vindt men zes hoofdstukken, waarin de gestadige groei van zijn talent nagegaan wordt: II Beschrijvend verhalen III De aanhef (Lenteleven) (1894-1899) IV Groeikracht en gespletenheid (Zomerland, Zonnetij, Doodendans) (1899-1901) V Bezinning en verdieping (Dagen, Minnehandel, Dorpsgeheimen (1902-1903) VI Vernieuwing (Openlucht, Stille avonden, Het uitzicht der dingen) (1904-1906). De stijl is welverzorgd en boeiend, doordat de schrijver, van het werk uitgaande, er in geslaagd is ‘het essentiële naar boven te halen’. Bescheiden eindigt hij met ‘de indruk als hadden we nog niets verricht’. - ‘Hopelijk volgt een tweede studie op de eerste, en hopelijk groeit zo een definitief boek’. Wij sluiten ons gaarne aan bij die hoop: deze taak kan aan geen betere hand toevertrouwd worden.

Aan het einde volgen nog Verklarende en aanvullende noten en Bijlagen met ‘enkele teksten ter illustratie’ (blz. 113-144).

Gedichten van Gezelle. Bloemlezing, samengesteld door Prof. Dr F. Baur (Antwerpen - N.V. Standaard-Boekhandel - 1947) (252 blz.).

Deze bloemlezing door de beste Gezelle-kenner met grote zorg bewerkt, is opgezet volgens een nieuw plan, nl. met een indeling naar lyrische thema's. De bedoeling is ‘de veelzijdigheid van zijn lyrisch genie’ te

[p. 236]

doen uitkomen en de opvatting te bestrijden als zou deze poëzie ‘eentonig en arm aan gehalte zijn’. De chronologische volgorde is daarbij prijs gegeven, maar de innerlijke samenhang komt des te beter tot zijn recht. De beknopte Inleiding (blz. VII-XVI) bevat diepgaande beschouwingen o.a. over Gezelle's zielestrijd, zijn vormgevoel, zijn cyclisch pogen, zijn verbindingen met het lyrisme uit andere tijden en cultuursferen. Zijn natuurgedichten op het kleine en de levende natuur, op vogels, tonen verwantschap met bewonderde Engelse dichters (blz. XIV-XV). Deze bloemlezing is zeer geschikt om in brede kringen nieuwe belangstelling te wekken.

Litteraire Profielen.

In de lange reeks letterkundige studiën, die Joris Eeckhout onder deze titel gebundeld heeft, zijn reeds deel XIII (1945) en deel XIV (1947) verschenen (Uitgeverij N.V. Standaard-Boekhandel). De opstellen zijn gewijd zowel aan vreemde als aan Nederlandse auteurs. Onder de laatste vermelden wij Israel Querido, bedoeld als eerherstel van ‘een Grootmeester van de Nederlandsche Litteratuur’, August Vermeylen (over zijn roman Twee Vrienden), Gerry Helderenberg, als priester-dichter, Karel van de Woestyne, naar aanleiding van de vraag: Is hij een mystiek dichter? die ontkennend beantwoord wordt. Verder in deel XIV: Emiel van Hemeldonck, die als vruchtbaar romanschrijver geprezen wordt, en nogmaals Karel van de Woestyne, naar aanleiding van M. Rutten's boek over ‘De sethetische opvattingen van Karel van de Woestyne’.

De meervoudsvorming in het Nederlands.

Onder deze titel verscheen in de Mededelingen der Kon. Ned. Akademie (N.R. X No. 5, 1947) een belangrijke studie van C.B. van Haeringen, waarin zeer uitvoerig de twee meervoudsuitgangen -en (e) en s in het hedendaagse taalgebruik besproken worden.

Genealogie van P.C. Hooft.

Bij de Hooft-viering publiceerde de heer G.H.C. Hooft in het orgaan van de Nederlandsche genealogische vereeniging (Maart-April 1947) enige korte artikels: P.C. Hooft, zijn naam en zijn afstamming; Geslachtsstaat van P.C. Hooft; P.C. Hooft en zijn familie; Het wapen van P.C. Hooft; De woningen van P.C. Hooft.

Vijf kunsttalen.

De 25ste April van dit jaar promoveerde W.J.A. Manders te Utrecht op een proefschrift, waarin een vijftal kunsttalen, nl. Volapük, Esperanto, Ido, Occidental en Novial uitvoerig historisch en kritisch-ontledend besproken worden. Voorop gaat een beschouwing over Doel en Opzet; dan volgen historische gegevens en een onderzoek naar hun waarde, terwijl in een vierde hoofdstuk de verhouding van de taalwetenschap en de kunsttalen nagegaan wordt.

Mededeelingen, uitgegeven door de Vlaamsche Toponymische Vereeniging te Leuven XXII (1946).

Deze jaargang bestaat uit vier afleveringen, nl.:

1e een uitvoerig verslag van Twintig jaar toponymisch onderzoek in Nederland, door M. Schönfeld, als pendant van Prof. Draye's artikel over dezelfde periode in Vlaanderen.

[p. 237]

2e L. de Man: Keuze van de voornaam in de 13e en 14e eeuw. - M. Gysseling: Etymologie van Eename.

3e K. Roelandts: De Antwerpse naam Borgerhout (d.i. bos van of bij de burg).

4e J. Lindemans: Familienamen uit het Aalsterse. - H.J. van de Wijer en J. Langohr: Plaatsnamen te Moresnet.

C.d.V.

Middelnederlands Leerboek, door Prof. Dr A. van Loey (Antwerpen en Groningen, 1947).

De Brusselse hoogleraar Van Loey, aan wie de studie van het Nederlands, vooral van de oudere perioden, veel heeft te danken, heeft nu een Middelnederlands Leerboek doen verschijnen. Hij heeft de naam ‘leerboek’ verkozen, om vooral niet de indruk te wekken dat het een ‘leesboek’ zou zijn. Een leerboek in die zin dat beginners er Middelnederlands uit kunnen leren, is het evenwel niet. Het is geen ‘elementarbuch’, maar een oefenboek, zoals de auteur het zelf noemt in het voorbericht: een boek waaruit de gebruiker moet leren zelfstandig te werken. Daarom geeft het geen verklarende aantekeningen bij de tekst, en het glossarium, dat maar acht bladzijden beslaat, bevat alleen woorden die in het Middelnederl. Wdb. ontbreken of onvoldoende verklaard zijn. Van Loey veronderstelt dat ten minste het Mnl. Handwoordenboek in handen van de studerenden is, en wie zijn boek goed wil gebruiken, zal voortdurend ook het grote Mnl. Wdb. moeten raadplegen.

Teksten van allerlei aard, met verschillende dialectische kleur, naar goede en minder goede handschriften, vindt men hier bijeen. Nu en dan staan fragmenten naar meer dan éen handschrift naast elkaar afgedrukt, een enkele maal de nederlandse tekst naast het franse origineel. Alles met de bedoeling, de gebruiker in te leiden tot kwesties, waarvoor men komt te staan bij het wetenschappelijk bewerken van het Middelnederlands. Daartoe strekt ook de keus van het materiaal: niet enkel literaire of didactische teksten, zoals we die uit bloemlezingen kennen; het tweede deel (bldz. 167 vlgg.) geeft zelfs uitsluitend ambtelijke stukken, merendeels onuitgegeven, en door de auteur zelf gecopieerd. Zulke dateerbare en localiseerbare documenten bieden geschikte stof tot taalhistorisch en taalgeografisch onderzoek.

Voor enigszins gevorderde studenten is Van Loey's boek uitstekend geschikt. De prijs gaat wel wat boven de grenzen, die men aan Nederlandse universiteiten totnogtoe placht in acht te nemen bij het voorschrijven van boeken voor collegegebruik: het royaal uitgevoerde boek, XVI en 357 bladzijden groot, kost ingenaaid f 22,50.

C.B.v.H.

De nieuwe Van Dale.

Een nieuwe druk van het bekende woordenboek, getiteld van Dale's Nieuw Groot Woordenboek der Nederlandse taal (het Nieuw is aan de oude titel toegevoegd) is begonnen te verschijnen: de eerste aflevering, 160 bladzijden groot, en lopende tot Baäl, is uitgekomen. De bewerkers worden op de omslag niet genoemd, ook elders in de aflevering komen hun namen niet voor, maar uit het prospectus was al bekend dat de bewerking is toevertrouwd aan Dr C. Kruyskamp en Dr F. de Tollenaere, een Noordnederlander en een Zuidnederlander, en beiden door hun werkzaamheid bij het Woordenboek der Nederl. taal lexicograaf van professie. Er is dus alle reden om de nieuwe druk van Van Dale's woordenboek

[p. 238]

met vertrouwen tegemoet te zien. En inderdaad geeft de eerste aflevering de indruk dat de bewerkers hun zware taak met zorg en met oordeel hebben vervuld.

De kopij is, naar ik meen te weten, in de oude spelling opgemaakt en later in de nieuwe overgebracht. Daarbij zijn dan te kort gedaan de woorden affilieren en allieren, die wel een e hebben verloren, maar geen deelteken op de overblijvende e hebben gekregen. Ook bij de plaatsing van het klemtoonteken, een novum van deze druk, is nog geen volkomen eenheid bereikt: het teken ontbreekt in heel wat woorden waar het volgens punt 6 van de ‘aanwijzingen voor het gebruik’ had moeten staan.

Deze opmerkingen, gemaakt bij een vluchtige monstering van de titelwoorden, raken slechts uiterlijkheden, die intussen voor een woordenboek wel van belang zijn. Het eigenlijke lexicografische werk verdient een dieper gaande bespreking, die we zullen uitstellen totdat het boek compleet is, en de recensent kennis kan nemen van een uitvoerige voorrede, waarin de heren Kruyskamp en De Tollenaere rekenschap zullen geven van de wijze van bewerking.

C.B.v.H.

Koenen's Handwoordenboek der Nederlandse taal.

Van het veel gebruikte en in ruime kring gewaardeerde Handwoordenboek is de 21e druk verschenen, bewerkt door Dr Heeroma. Prof. Verdeyen heeft, evenals reeds in enige voorafgaande drukken, zijn medewerking verleend voor het Zuidnederlands. Op verscheiden plaatsen is te zien dat het woordenboek is bijgewerkt, en aangezien bijwerken van een woordenboek grotendeels in uitbreiden bestaat, is het aantal bladzijden iets groter dan dat van de vorige druk. Aan het eind zijn de ‘spellingregels volgens de wet van 14 Februari 1947’ opgenomen. De prijs is prijzenswaardig laag gehouden: deze 21e druk, VIII en 1273 bladzijden groot, doet in uiterlijk voor zijn voorgangers niet onder, en kost f 8, -.

C.B.v.H.